البته در جریان زلزله هرمزگان، برخی نقاط قوت در امر مدیریت بحران برجسته و پررنگ است؛ ازجمله تاسیسات زیر بنایی آسیب دیده که به سرعت در حال وارد شدن به مدار هستند  و جریان زندگی در شهر و روستا، حالت عادی به خود گرفته و معاون اول رئیس جمهور نیز شامگاه یک شنبه پس از جلسه هیئت دولت به همراه وزرای بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و نیرو از مناطق زلزله زده گیشان و آب شیرین بازدید کرد و از نزدیک در جریان آسیب ها و خسارات واردشده به منازل مسکونی مردم و زیرساخت ها قرار گرفت و گفت: «دولت در کنار مردم درصحنه خواهد بود و بنیاد مسکن به سرعت، کار بازسازی و ترمیم منازل را به عهده بگیرد تا به مشکل زمستان و بارندگی نرسیم. همچنین از بنیاد برکت می خواهم که به موازات بازسازی منازل مردم برای اجرای طرح های اشتغال آفرین در منطقه نیز اقدام کند.»  این ها در زمره اقداماتی است که باید پس از وقوع زلزله در دستور کار باشد  اما تعیین درست مشخصات زلزله و راهنمایی دقیق مسئولین امداد و نجات نیز بسیار درخور توجه است.

حتما شنیده اید که زمین لرزه ها به لحاظ عمق بروز – محلی که امواج از درون زمین منتشر می شود – به سه طبقه تقسیم بندی می شود. زلزله های عمیق، زلزله هایی هستند که عمق کانون آن ها بیش از ۳۰۰ کیلومتر است. هرچه عمق زلزله ها کمتر باشد خرابی های بیشتری دارد. هر چه بزرگی یک زلزله بیشتر و کانون آن به سطح زمین نزدیک تر خطرات بیشتری دارد. در زلزله های کم عمق معمولا شدت تکان ها به سرعت از مرکز زلزله کاهش می یابد. البته در زلزله کرمانشاه که موسسه ژئوفیزیک، عمیق آن را ۱۱ کیلومتر عنوان کرده، اگرچه عمق کمی داشته اما آن چه باعث شد نیمی از پهنه ایران آن را احساس کنند، بزرگای زلزله بوده است و ازاین رو، اساتید پژوهشکده زلزله شناسی تاکید می کنند که اعلام درست و شفاف مختصات زلزله می تواند پس از وقوع هر بار لرزش زمین، به تسریع روند امدادرسانی کمک کند. ناگفته نماند که درج برخی اطلاعات غلط و یا اشتباهات سهوی در اعلام ریشتر و کانون زلزله، اتفاقی طبیعی است که معمولا بزرگ ترین مراکز بین المللی هم چنین اشتباهاتی را مرتکب می شوند اما در بازه زمانی کوتاه، خطای خود را اصلاح کرده تا تیم های ارزیاب و امدادی جهت کمک رسانی و آغاز بررسی خسارات احتمالی در اسرع وقت به کانون زلزله اعزام شوند.

از این منظر، مهدی زارع – عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله به «رسالت» می گوید: «مهم ترین عاملی که بعد از لرزش زمین اهمیت دارد، تعیین درست و ارائه گزارش صحیح از مشخصات زلزله و راهنمایی دقیق مسئولین امدادی است اما در زلزله بندرعباس، مختصات زلزله به درستی اطلاع رسانی نشد و مرکز لرزه نگاری کشوری، بزرگای ۶/۴ و ۶/۳ را اعلام و حتی محل زلزله را جزیره قشم عنوان کرد، درحالی که اعلام آدرس اشتباه در امر مدیریت بحران موجب می شود که زمان طلایی را از دست بدهیم. این اتفاق قبلا هم رخ داده و در جریان زلزله منجیل، موسسه ژئوفیزیک ابتدا محل لرزش را دریای مازندران و سپس کوه های دیلمان اعلام کرد، اما این زلزله مربوط به ۳۱ سال پیش بوده و یا در هنگام وقوع زلزله بم گفتند، کانون زلزله در جازموریان- ۱۴۰ کیلومتر جنوب بم است که این لرزش هم مربوط به ۱۸ سال پیش است. اما در زلزله بندرعباس، ظرف ۶ دقیقه مشخص بود، زلزله کجا اتفاق افتاده و کانون آن را می توانستند با تمام مراکز بین المللی و داخلی چک کرده و اشتباه را تصحیح کنند که هیچ ایرادی ندارد، چون برخی مراکز اشتباه می کنند و خطاهای این چنینی در همه جای جهان ممکن است رخ بدهد، بنابراین به محض آنکه متوجه شدند اطلاعات اولیه ای که ارائه کرده اند اشتباه بوده، باید بلافاصله تصحیح می کردند و حتی در طول ساعت های اولیه زلزله، باید اشتباهات خود را با به دست آوردن اطلاعات به روزتر و دقیق تر، چند بار تصحیح کنند و این اتفاقی مرسوم است. زلزله اول بندرعباس باقدرت ۶ بوده و لرزش دوم، ۶/۳ بوده است و میزان ریشتر لرزش اول باید اصلاح می شد اما همان ریشتر ۶/۴را اعلام کردند، درحالی که رئیس مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران، مرتب با شبکه خبر صحبت می کرد و این امکان را داشت که مشخصات زلزله را تصحیح کند. خوشبختانه کانون این زلزله تا شعاع ۲۰ کیلومتری خالی از سکنه بوده و درواقع، شهر فین ۲۰ کیلومتر با کانون زلزله فاصله داشته است و این مسئله باعث شد تعداد جان باختگان، یک نفر باشد اما در خبرها از سوی مسئولین مدیریت بحران این گونه مطرح شد که با توجه به آنکه شرایط بسیار بهتر از زلزله بم شده، در هنگام لرزش بم، ۳۰ هزار تلفات داشتیم اما در زلزله بندرعباس، فقط یک نفر جانش را ازدست داده است. ماهم  امیدواریم شرایط بعد از زلزله بم بهتر شده باشد، ولی این آدرس غلطی است که سبب گمراهی می شود. چون زلزله بندرعباس، وسط کوه ها اتفاق افتاده و همان طور که گفتم، ۲۰ کیلومتری کانون آن، خالی از سکنه بوده است و باعث شد تا میزان تلفاتمان یک نفر باشد.»

زارعی بابیان این که، مدیریت بحران مسئله ای تعاملی با سازمان های مختلف است، عنوان می کند: «اورژانس و هلال احمر عملکرد خوبی داشتند و از امکانات خود استفاده کردند اما سازمان مدیریت بحران کشور، مثل همه مواقع دیگر در یک حرکت انفعالی به سر برد؛ کوچک کردن ابعاد این اتفاق به حادثه ای محلی درست نیست، بالاخره در جریان این زلزله، چندین استان ما لرزیده و حتی برخی از شهرهای نواحی شرقی عربستان نیز لرزه های خفیفی احساس کرده اند. سازمان مدیریت بحران کشور، باید آن نقش ملی در مرکز و محلی در بندرعباس را به درستی ایفا کرده و اطلاعات را مدام دریافت و به روزرسانی کند اما این سازمان در همان حدودی که قانون مشخص کرده، اطلاعات را از مرکز لرزه نگاری ژئوفیزیک دریافت نموده است. ولی چنانچه اطلاعات این مرکز لرزه نگاری درست نباشد، باید به سراغ سایر مراکز بین المللی و داخلی هم رفت و نباید صرفا در حد رفع تکلیف مواردی را که موسسه ژئوفیزیک اعلام کرده، رسانه ای کنیم. درست است که ما باید طبق قانون عمل کنیم اما باید پویا و به روز هم باشیم و ارزیابی محلی و منطقه ای به درستی انجام شود. هیچ مرکزی هم جز موسسه ژئوفیزیک اعلام نکرد که زلزله اول ۶/۴ بوده است و لازم بود این میزان ریشتر در گزارش های بعدی اصلاح شود، اما با توجه به این مسئله، همچنان رسانه ها میزان قدرت این زلزله را ۶/۴ اعلام می کنند.» این عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی تاکید می کند، «نکته دیگری که بعد از زلزله اهمیت دارد، اطلاع رسانی لحظه ای و سازنده از طریق صداوسیماست که از این نظر، رسانه ملی ما بسیار خوب عمل کرد. مدیرعامل صداوسیما به رادیو بندرعباس دستور داد که تا صبح روز بعد، پخش زنده داشته باشند و این برخوردی حرفه ای است. بااین حال درزمینه اعلام کانون محل زلزله و میزان ریشتر نیز باید حرفه ای عمل می کردیم.»

علی بیت اللهی- دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی نیز در پاسخ به «چه باید کردهای» پس از وقوع زلزله و این که تعیین دقیق مختصات لرزش زمین چقدر می تواند در میزان خدمات دهی و عملکرد ما موثر باشد، مباحثی را مطرح می کند و ابتدا برای شفاف تر شدن ابعاد این موضوع به «رسالت» توضیح می دهد: «همان دقایق اولیه، موقعیت زلزله بندرعباس، جزیره قشم اعلام شد، اما بعد اعلام کردند شمال بندرعباس و حوالی فین است. بزرگی زلزله را هم ۶/۴ و ۶/۳ عنوان کردند که با ایستگاه های بین المللی متفاوت است،

در بسیاری از زلزله ها این تفاوت ها مشهود است. حتی ایستگاه های لرزه نگاری اروپا و آمریکا نیز برآوردهایی که انجام می دهند، با یکدیگر متفاوت است. این را توجه داشته باشید که اعلام زلزله و اختلاف عددی که بین بزرگا و حتی مختصات موقعیت رومرکز زلزله ها ممکن است در داخل کشور بوجود بیاید، امری طبیعی است و حتی مراجع جهانی هم، باتوجه به اطلاعات تکمیلی، بزرگی و رومرکزی که ابتدا اعلام کرده اند را تغییر می دهند.

در این هم تردیدی نیست که ایستگاه های لرزه نگاری ما، حداقل باید چهار برابر تعداد کنونی افزایش یابد، تا به دقت مناسبی برسیم، اما با همین دستگاه های موجود، کاری که در مرکز لرزه نگاری انجام می شود، قابل تحسین و حمایت است و نباید مسئله را به این سمت سوق دهیم که اشتباهات این چنینی همیشگی است، درحالی که این گونه نیست، در برخی زلزله ها، مرکز لرزه نگاری، رقمی را اعلام می کند که مراجع جهانی هم به تبع آن، داده های خود را اصلاح می کنند. البته با توسعه ایستگاه های لرزه نگاری، میزان ثبت داده های زلزله بیشتر می شود و دقت جانمایی و برآورد بزرگی زلزله بسیار بالا می رود. این مسئله طبیعی است و در همه موارد هم به همین صورت است. به عنوان مثال، اگر در یک محله، نظرسنجی انجام شود، نتیجه درستی به دست نمی آید و باید در سطح وسیع تری باشد تا بتوانیم برآورد درست تری داشته باشیم. در رابطه با ثبت زلزله نیز به همین طریق است، ما اگر ایران را با کشورهایی که رخداد زلزله را فراوان تجربه کرده و اصطلاحا لرزه خیز هستند، مقایسه کنیم، می بینیم که نسبت ما حداقل یک چهارم و یک پنجم ایستگاه های لرزه نگاری است و تعداد ایستگاه هایمان به مراتب کم است.»

بیت اللهی در ادامه به دیگر «چه باید کردهای» پس از زلزله اشاره کرده و می گوید: «این موضوع، بسته به گروه های مرجع و هدف باید تعریف شود. مردم، اولین گروهی هستند که لازم است این «چه باید کردها» را بدانند. مردمی که در معرض زلزله هستند و یا در حین رخداد، در معرض زلزله قرار دارند. دراین بین، رسانه ها نیز نقش کلیدی و موثری دارند و باید افزایش دانش رفتاری مردم را در حین وقوع زلزله و پس ازآن ارتقاء دهند. اگر به آمار مصدومان سازمان اورژانس کشور دقت کنید، می بینید که ۹۹ درصد مصدومان زلزله بندرعباس به علت ترس و فرار دچار سانحه شده اند که ترس و فرار نشانه عدم آموزش است. اگر موارد آموزشی به طور مستمر ادامه داشته باشد، مردم حین زلزله و بعدازآن رفتار صحیحی خواهند داشت و دچار مشکل و آسیب نمی شوند.»

دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی بیان می کند: «موضوع بعدی که در سازمان مدیریت بحران باید موردتوجه باشد، مدیریت شایعات است. تجربه نشان داده که بعد از رخداد زلزله، شایعات مختلفی دال بر تشدید حادثه مطرح می شود و چون این گونه اخبار، بیشتر مورد استقبال قرار می گیرد، گفته می شود سونامی خواهد آمد و یا زلزله بزرگ تری درراه است که در جریان زلزله اخیر هم، ما این شایعات را شنیدیم، درحالی که مدیریت این گونه مسائل بسیار مهم است، چراکه امنیت روحی- روانی جامعه به ویژه کودکان و افراد مسن و کسانی که بعد کارشناسی موضوع برای آن ها مبهم است، به مخاطره می افتد. یکی از بهترین اقداماتی که می توان انجام داد، انتقال نظرات کارشناسی در رسانه است و این امر، آلام مردم را تسکین می دهد، اما متاسفانه در این زمینه، نقصان و کاستی را به وضوح مشاهده می کنیم.»

بیت اللهی در ادامه مبحث «چه باید کردهای» پس از زلزله، اسکان موقت را هم بسیار مهم دانسته و تاکید می کند: «همان طور که در جریان زلزله بندرعباس مشاهده کردیم، مردم به خیابان ها پناه بردند. درحالی که کارشناسان می دانستند پس از وقوع زلزله دوگانه، لرزش بزرگ تری اتفاق نمی افتد اما جو روانی زلزله و پس لرزه های پس ازآن، باعث می شود که مردم به خیابان بیایند و ترجیح بدهند در محیط های باز حضورداشته باشند و این ترس هم به خاطر عدم اطمینان به ساختمان هایی است که در آن زندگی می کنند. در بندرعباس در طول این چند روز پیش بینی می شود که هوا بین ۷ تا بیست وچند درجه در نوسان باشد و اگر چنین رخدادی در مکان های سردسیر و پربارش رخ می داد، عملا امکان اسکان موقت و توزیع چادر فراهم نبود. بنابراین ضرورت دارد، محیط هایی که برای اسکان موقت تدارک دیده شده، دارای زیرساخت های مناسب و از پیش آماده باشد، این مسئله، باعث می شود که اولا محیط شهری آسیب نبیند و در ثانی مردمی که ترجیح می دهند بیرون از منزل باشند، اذیت نشوند. لذا تجهیز مکان های اسکان موقت هم بسیار اهمیت دارد.»

موضوع بعدی که دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی به آن اشاره دارد، رسیدگی به نقاط ضعف سازه ای است و در این رابطه تشریح می کند: «باید دید چه ساختمان هایی، در چه نقطه ای آسیب دیده اند و نقاط ضعف ها کجا بوده است، آیا نظارت برساخت و سازها دارای اشکال بوده و وضعیت ساخت وسازهای روستایی به چه صورت است. این موارد باعث اولویت بندی شده و ساختمان هایی باکیفیت نازل به ویژه در سکونتگاه های روستایی که تخریب ها در این موارد بیشتر مشاهده می شود، باید ترمیم شده و در راستای مقاوم سازی آن ها اقدام کرد. البته در اعلام تخریب ها نباید اغراق کرد. در بعضی از مناطق، مسئولان عددی را به عنوان میزان تخریب اعلام می کنند که ممکن است آن عدد به واقعیت نزدیک نباشد، درحالی که اگر این اعداد و ارقام درست اعلام شود، باعث خواهد شد که درک درست تری از حادثه داشته باشیم. این اغراق از سوی دستگاه های ذی ربط به دودسته تقسیم بندی می شود، بعضی از دستگاه ها برای آنکه امتیازی را در این رابطه کسب کنند، می گویند خسارت ها کم بود یا خسارتی نداشته ایم؛ به این معنا که کیفیت نظارت و رسیدگی هایمان خوب بوده است، درحالی که در همین زلزله بندرعباس، شتاب زلزله بسیار کم بوده و به هر ترتیب خیلی مخرب نبوده است. در نقطه مقابل، بعضی از دستگاه ها برای آنکه اعتبار بیشتری را درخواست کنند تا حداقل نیمی از این اعتبار اخذ شود، اغلب غلو  می کنند و این مسئله بیشتر از جهت جذب اعتبار و کمک به مردم است. در هر حالت، آن واقع بینی پس از وقوع زلزله بسیار حائز اهمیت است.»

بیت اللهی در جمع بندی سخنانش تاکید می کند: «تمامی اقدامات و رفتارهایی که بعد از زلزله انجام می دهیم باید در قالب ضابطه و مقررات تدوین شود تا اثرات اصلاحی آن استمرار داشته باشد. متاسفانه بعدازآنکه خبرهای مربوط به زلزله فروکش می کند و آب ها از آسیاب می افتد و جو هیجانی خاموش می شود و همه چیز به حالت نرمال برمی گردد، کل موضوع فراموش می شود. درحالی که باید این موضوع از سوی دستگاه ها و نهادها پیگیری شود و مهم ترین کار هم، ظرفیت سازی و نهادسازی است. لازم است درس آموخته ها از زلزله را مدنظر داشت و نقاط ضعف را برطرف کرده و نقاط قوت را تقویت نمود و نسبت به اطلاع رسانی به موقع و مدیریت شایعات،حفظ امنیت روحی و روانی مردم، نظارت برساخت و سازها و  سرعت در نحوه امداد و نجات اقدام کرد. به عنوان نمونه در زلزله مخرب سرپل ذهاب برآورد شد که بیش از سه برابر نیاز مردم، چادر توزیع شده و این ها سرمایه های کشور است و اگر به درستی نیازسنجی نشود و درس آموخته های ما به انتشار دستورالعمل و شیوه نامه منجر نشود، ممکن است همچنان شاهد هدر رفت سرمایه ها باشیم.»