با ورود اینترنت به جریان اطلاع رسانی و تصویر سازی نوین از ارتباطات و شکل گیری رسانه های نوین این سوال اذهان بسیاری از کارشناسان و علاقه مندان به حوزه رسانه را تحت تاثیر قرار داد که آیا کژکارکردی رسانه موجب اقبال به سوی رسانه های نوین شده است یا آنکه این رسانه ها ظرفیت هایی را در اختیار دارند که امکانش برای رسانه های جریان اصلی وجود نداشت؟

این سوال کلیدی ترین و در عین حال راهگشا ترین مساله برای جریان اطلاع رسانی نوین است !

در تحقیقی آمده است که رسانه های نوین به خودی خود سبب تغییر نظام رسانه ای ایران نشده اند؛ بلکه به دلیل نقش پررنگ دولت و غیرحرفه ای بودن در پس زمینه مهندسی فرهنگی و رواج فناوری های ارتباطات و اطلاعات، این دگرگونی رخ داده و رسانه های نوین تشدیدکننده این وضعیت بوده اند. در نظام رسانه ای ایران، فعالان نظام سیاسی اقتصادی و مردم به دلیل اختلال در کارکرد رسانه های جریان اصلی به  سوی رسانه های نوین رفته اند اما این رسانه ها نتوانسته اند به طور کامل جانشین رسانه های جریان اصلی شوند و نوعی از جا دررفتگی در شبکه رسانه های ایران به وجود آمده است. (۱)

در تحقیقی دیگر(۲) پژوهشگران این نظریه را به دست آورده اند که رسانه های جریان اصلی به دلیل ظهور فناوری تضعیف نشده اند، بلکه به دلیل دخالت دولت و ضعف حرفه ای در این شرایط قرار گرفته اند . به نظر آنها رسانه های سنتی در مسیر ضعف قرار داشتند و ظهور فناوری های جدید عامل تشدیدکننده در این حوزه بوده است. با این وجود به نظر می رسد تحولات عرصه مطالبات و انتظارات مردم شاید از اصلی ترین مسائل برای روی آوری به سوی رسانه های نوین در ایران و جهان بوده است .سرعت اطلاع رسانی در کنار خروج از تک گویی و توسعه با هم گویی و گفت وگومحوری از اساسی ترین کلیدواژه های برجسته شدن اقبال مردمی نسبت به این نوع رسانه هاست .فناوری کلیدواژه برجسته در شکل گیری این دو ویژگی شده، اما این فناوری به  تنهایی برای اقبال مردمی کافی نبوده است!چراکه رسانه های جریان اصلی نیز تا حدودی از این ظرفیت برای دوام و بقای خود استفاده کرده اند! آنچه بیش از هر چیز رسانه های نوین را فعال ساخته «مردمی بودن» و نیازی بود که رسانه های جریان اصلی به دلایل متعدد اقتصادی، سیاسی و… قادر به تامین آن نبودند و آن دریافت اطلاعات کامل به دور از حاشیه های احتمالی سیاسی، اقتصادی و… بود. در اختیار داشتن ابزار رسانه برای همه و اطلاع رسانی سریع و فوری چیزی نیست که جریان اصلی رسانه قادر به تامین آن باشد!  ساختار بروکراتیک و ساعت کاری سازمان های رسانه ای و تامین خواسته های مالکین این امکان را از آنها گرفته است؛ لذا جریان رسانه های نوین از همین نقطه شروع به رشد کرده و تسری یافت . در این میان ضعف حرفه ای نیز بخشی از این مهم بود که برگرفته از ساختار اداری و سازمانی حاکم بر رسانه های جریان اصلی بود! به نظر می رسید سازمان رسانه ای شبیه سایر سازمان های رسمی که ساعت کاری و شرح وظایف خاص و… کار می کنند و این برای مردم و مخاطبان قابل پذیرش نبود! در این میان مساله مهم دیگر خواست کنشگری مردم است ! مردم می خواهند در جریان تولید و انتشار خبر مشارکت داشته باشند و این مهم تنها از طریق این نوع ابزارها قابل انجام است ! این مهم حتی در تحولات سیاسی کشورها نظیر انقلاب عربی یا بهار عربی یا تحولات کودتای اخیر در ترکیه یا حتی در جریان تهاجم اخیر روسیه به اوکراین قابل مشاهده است.  در این نوع تحولات سیاسی و حتی نظامی جریان رسانه های نوین بستری برای کنشگری جمعی شهروندان شده بود و حتی رهبران سیاسی از طریق این رسانه ها در عرصه تعاملات وارد شده اند یعنی آنها نیز برتری این رسانه ها را به دلایلی که پیش تر ذکر شد، باور کرده اند! به نظر می رسد جدا شدن از زمان و مکان دراین نوع رسانه ها بستری برای کنشگری فعال شهروندان ایجاد کرده است که این مهم بخشی اش مربوط به کژکارکردی رسانه های جریان اصلی در پاسخگو نبودن به نیاز مخاطبان و تحت تاثیر مسائل اقتصادی و مالکیتی بوده و بخشی ناشی از رشد فناوری و دسترسی عمومی به آن بوده است ! نکته جالب در این اقبال مردمی به رسانه های جدید تفاوت دیده و انگاره های مردم نسبت به آن است، بر اساس پیمایشی در تهران در استفاده از رسانه های نوین و جریان اصلی پژوهشگران دریافتند که استفاده از جریان های اصلی رسانه نظیر خبرگزاری و تلویزیون، رادیو، روزنامه، در میان افرادی با ویژگی های شخصی متفاوت چندان تفاوتی ندارد، اما افراد با تحصیلات بالاتر و سن پایین تر تمایل به استفاده از رسانه های نوین دارند . این مهم نشان داده که استفاده از این نوع رسانه ها در میزان و زمان استفاده از رسانه های جریان اصلی تاثیر گذاشته و آنها را کم کرده است.  در این میان توجه به این نکته نیز حایز اهمیت است که رسانه های نوین از فرآیند کسب مجوز رسانه های جریان اصلی در ایران کاملا جدا هستند، چراکه این نوع رسانه ها برای فعالیت باید مجوز بگیرند و… اما رسانه های نوین در بستری آزادانه تر فعالیت می کنند و از مسائل بروکراتیک فاصله دارند لذا در توزیع و انتشار پیشگام تر هستند.

۱- http: //www.jccs.ir/article_93464.html

۲-http: //ensani.ir/file/download/article/1604470518-10323-99-248.pdf

  • نویسنده : زهرا نژادبهرام