گسل ها در قید شهر مرزی و مرکزی نیستند و به طور کلی اکثر شهرهای کشور ما زلزله خیز هستند و تنها راه پیش رو برای ما مقاوم سازی و درمان بافت شهرها قبل از وقوع فاجعه است
 

کشور ایران همیشه و در طول سال ها زلزله خیز بوده، هست و خواهد بود. حدود ۵۰ سال است که ما در امر زلزله رکورد ثبت می کنیم و حدود ۳۰ الی ۴۰ سال است که رکورد گیریمان بهتر شده است و آمار کشته و تعداد زلزله ها رو به افزایش. به هر حال همیشه سرزمین ما آسیب پذیر بوده و این تا زمانی اتفاق خواهد افتاد که ما اصول مهندسی را رعایت کنیم. به طور کلی زلزله های کم عمق زیر ۱۰ کیلومتر و زلزله های بالای ۶ ریشتر همیشه در کشور ما کشته ها و خسارات مالی زیادی به همراه داشته اند، اما این تنها شدت و عمق زلزله نیست که بر میزان تلفات تاثیر می گذارد بلکه زمان وقوع، فصل و ماه وقوع، مکان وقوع زلزله پارامتر های مختلفی هستند که در تعداد کشته ها نقش بسزایی دارند. به خوبی یادمان هست که زلزله ۵/۶ ریشتری شهرستان بم بیش از ۳۰ هزار نفر کشته به همراه داشت: به راستی دلایل آن چه بود؟ جدا از بافت فرسوده، خشت و گلی و بسیار قدیمی آن این زلزله ساعت ۳۰/۵ صبح، ۵ دی ماه و زمانی که هوا به شدت سرد و مردم همگی در خواب به سر می بردند اتفاق افتاد و قطعا اگر این زلزله در ساعات ۴ بعد از ظهر اتفاق می افتاد یا در فصلی دیگر از سال رخ می داد تلفات کمتری به همراه داشت. شاید اگر زلزله سراوان     در عمق ۱۰ کیلومتری زمین می بود و در ساعات ابتدایی صبح اتفاق می افتاد مطمئنا تلفات بیشتری به همراه داشت. اما بحثی که این روزها مطرح است این است که زلزله ها از شهرهای مرزی شروع و کم کم به نقاط مرکزی و تهران نزدیک می شوند، آیا به راستی چنین است؟

همه ما خوب می دانیم که گسل ها در قید شهر مرزی و مرکزی نیستند و به طور کلی اکثر شهرهای کشور ما زلزله خیز هستند و تنها راه پیش رو برای ما مقاوم سازی و درمان بافت شهرها قبل از وقوع فاجعه است. در اطراف تهران تا به حال ۱۰ زلزله خطرناک اتفاق افتاده به طوری که آخرین آن در سال ۱۸۳۰ بود و طبق محاسبات، زلزله یی که در تهران باید اتفاق بیفتد ۱۵۰ سال تاخیر داشته و باید خیلی زودتر از اینها اتفاق می افتاد، حال با این شرایط شهر تهران برای وقوع چنین زلزله یی آماده است، آن چیزی که برای همه شهروندان تهرانی مشخص است جواب این سوال است!

حال سوال این است که مسوولان در طول سالیان مختلف چه تدابیری در این زمینه اندیشیده اند؟

در مقابله با زلزله تهران و کاهش تلفات آن ۱۲ سال است که ستاد مبارزه با بحران تشکیل شده و حدود ۳ الی ۴ سال است که برای سایر نقاط کشور نیز تشکیل شده و اقدام بسیار بسیار خوب و مناسبی است که در زمان وقوع زلزله قابلیت های این ستاد مشخص است: باید دید که در مقابل ستاد بحرانی که مسوولان ما تشکیل داده اند سایر کشور ها چه کرده اند؟ پاسخ آن آشکار است. در سال ۱۹۲۴ توکیو نابود شد و در حال حاضر به طور کلی و با بهترین شکل بازسازی شده است و همین طور در سال ۱۹۲۶ سانفرانسیسکو به طور کلی در آتش سوزی از بین رفت و بعد از این نابودی بود که به بهترین شکل ممکن بازسازی شد به طوری که در حال حاضر این شهر توانایی مقابله با زلزله ۵/۷ ریشتری را هم دارد.

در حالی که کشورهایی نظیر ژاپن و امریکا حدود ۸۰ سال قبل توجه خود را معطوف به ایمن سازی شهرها و سلامت جانی شهروندان خود کرده اند از گوشه و کنار کشورمان خبر می رسد که ساخت منازل هنوز با همان روش و مصالح قدیمی ادامه دارد: باید متذکر شد که زلزله آن چیزی نیست که از آسمان اتفاق بیفتد بلکه آن چیزی است که از زیر زمین اتفاق می افتد پس باید مقدمات لازم را جهت مقابله با آن تدارک ببینیم. ازسوی دیگر مهندسان ما نیز توجه کنند که کارشان با وجدان همراه باشد چرا که با جان مردم سر و کار دارند نه با پول مردم!

پدر زلزله شناسی ایران

  • نویسنده : بهرام عکاشه*