در چند روز گذشته آمارهایی از سرانه مطالعه در ایران به تفکیک استان ها منتشر شد. بر اساس این آمار، استان یزد با سرانه مطالعه بیش از ۱۵ ساعت در ماه رکورددار مطالعه کتاب های غیردرسی در کشور است و استان بوشهر با ۲ ساعت و ۴۰ دقیقه در ماه، در ردیف آخر جدول مطالعه قرار دارد.

این آمار که از سوی مرکز آمار ایران منتشر شده، به تازگی در بسیاری از رسانه ها و شبکه های اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. با این حال آمار منتشرشده هنوز به صورت کامل منتشر نشده است. با توجه به اهمیت موضوع و اینکه آمارهای مربوط به مطالعه معمولا به عنوان مرجع و سنگ محک مقایسه استان ها قرار می گیرند، لازم است که بررسی و سنجش دقیق تری در این باره انجام شود. دراین گزارش با توجه به کامل نبودن آمار اخیر، آمارهای مربوط به سرانه مطالعه استان ها در سال ۹۶ بررسی شده است. نخستین پرسشی که درباره این گزارش مطرح می شود، دلایل تفاوت سرانه مطالعه در استان های مختلف است. گزارش مرکز آمار در این باره اطلاعاتی ارائه نکرده و البته تاکنون مطالعه دقیقی نیز درباره دلایل مختلف پایین یا بالا بودن سرانه مطالعه کتاب در شهرها و استان های مختلف ارائه نشده است. با این حال می توان شاخص های بسیاری را مورد توجه قرار داد که وضعیت موجود را به درستی و با استدلال توضیح دهد. احتمالا درآمد سرانه، درصد شهرنشینی، تجهیزات و امکانات عمومی و… از مهم ترین شاخص هایی هستند که می توان درباره تفاوت های سرانه کتابخوانی مورد توجه قرار داد.

میزان درآمد و مخارج خانواده ها، مهم ترین شاخص تعیین سطح و سبک زندگی است. اصولا مصرف فرهنگی در خانواده های با درآمد پایین تر موضوعیتی ندارد. بنابراین مقایسه میزان مطالعه در استان های با درآمد کمتر و درآمد بیشتر، نمی تواند توصیف کننده قابل اطمینانی باشد.

آمارهای منتشرشده در اسفندماه سال گذشته نشان می دهد تفاوت های معناداری میان استان های مختلف کشور وجود دارد. به عنوان نمونه بر اساس آمارهای مرکز آمار، متوسط درآمد سالانه استان های کشور در سه سال اخیر (از ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۹) نشان می دهد یک خانوار شهری در استان تهران بیش از دو برابر یک خانوار در استان سیستان وبلوچستان درآمد دارد. به طور کلی در بین استان های کشور خانوارهای ساکن استان های تهران، البرز، مازندران و چهارمحال و بختیاری از درآمد بالاتری برخوردار هستند. آنچه در این گزارش می آید با توجه به اطلاعات داخل جدول به خوبی نشان می دهد رابطه قابل توجهی میان شاخص های یادشده و میزان مطالعه در استان ها وجود دارد.

بررسی متوسط هزینه کل سالانه یک خانوار شهری نشان می دهد استان تهران با ۹۵ میلیون تومان بیشترین و استان خراسان شمالی با ۳۵ میلیون تومان کمترین هزینه را در سال ۱۳۹۹ داشته اند. همچنین استان تهران با ۱۰۰ میلیون تومان بیشترین و استان سیستان و بلوچستان با ۴۷ میلیون تومان، کمترین متوسط درآمد سالانه یک خانوار شهری را در سال ۱۳۹۹ به خود اختصاص داده است. در بخش روستایی هم همچنین استان البرز ۶۷ میلیون تومان بیشترین و استان سیستان و بلوچستان ۱۸ میلیون تومان، کمترین متوسط درآمد سالانه یک خانوار روستایی را در سال ۱۳۹۹ به خود اختصاص داده است.

شهرنشینی در ایران پدیده جالب توجهی است. در سال ۱۳۳۵ جمعیت شهرنشین ایرانی ۴/۳۱درصد کل کشور بود؛ اما در سال ۱۳۹۵ این میزان به ۷۴درصد رسیده است. این افزایش الزاما در همه استان ها به یک میزان نبوده است. نکته جالب توجه این است که بر پایه آمارهای مربوط به سرشماری سال ۱۳۹۵ استان های سیستان و بلوچستان با ۵/۵۱درصد، گلستان با ۷/۴۶درصد، هرمزگان با ۳/۴۵درصد، کهگیلویه و بویراحمد با ۳/۴۴درصد، خراسان شمالی با ۹/۴۳درصد و مازندران با ۲/۴۲درصد صدرنشینان روستانشینی در ایران هستند. در واقع در این استان ها نزدیک به نیمی از کل جمعیت استان در استان ها ساکن هستند. در مقابل قم با ۹۵درصد، تهران با ۹/۹۳درصد و البرز با ۶/۹۲درصد بیشترین میزان شهرنشینی را دارند.

در ایران ۳۶۰۰ کتابخانه عمومی وجود دارد. بیش از ۱۰ میلیون نفر از جمعیت کشور نیز در این کتابخانه ها عضویت دارند. تعداد کل منابع موجود درکتابخانه های کشور طبق آمار نهاد کتابخانه های عمومی ۵۱ میلیون جلد است. اما این آمارها نیز پراکنش متفاوتی در استان ها دارند. در واقع اختلاف تعداد کتابخانه های عمومی در کشور بسیار جالب توجه است. استان اصفهان با بیش از۲۰۰ کتابخانه عمومی رتبه نخست کشور را در تعداد کتابخانه ها و استان قم با ۲۵ کتابخانه کمترین تعداد را در اختیار دارند. این در حالی است که بسیاری از استان های محروم کشورنیز ۳۰ تا ۴۰ کتابخانه عمومی در کل استان دارند و تعداد کتاب های موجود در این کتابخانه در مقایسه با میانگین کتاب های دیگر کتابخانه های عمومی چندان بالا نیست. همچنین در کل کشور تنها ۹ کتابخانه مرکزی با ابعاد بزرگ و منابع گسترده وجود دارد. به این معنی که دست کم ۲۲ استان کشور از داشتن کتابخانه های مرکزی با منابع کامل محروم هستند.