تعداد شرکت های دانش بنیان صنعت نفت در خلال بیش از یک سال از آغاز به کار دولت سیزدهم افزایش سه برابری داشته است. افزایشی معنادارکه بر اساس آن، از زمان استقرار دولت سیزدهم، تعداد شرکت های دانش بنیان در صنعت نفت از مرز ۵۵۰ شرکت عبور کرده است؛یعنی چیزی حدود سه برابر رشد. شرکت های دانش بنیان، شرکت ها یا موسساتی خصوصی یا تعاونی بوده که با هدف هم افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی و تجاری سازی نتایج تحقیق در حوزه فناوری های برتر و بر اساس معیارهای موجود شکل می گیرند.

نخستین گام ها در زمینه شرکت های دانش بنیان با تصویب قانون «حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات» در سال ۱۳۸۹ انجام شد.

در طول برخی سال ها، با ارائه تسهیلات و خدمات ویژه به این شرکت ها بر تعداد آنها افزوده شده است. هرچندکه مشکلات دانش بنیان ها نه تنها در دولت روحانی برطرف نشد، بلکه از بعد کمی هم کمتر از ۲ درصد افق ترسیمی محقق شد.

از معافیت مالیاتی، تمرکز بیش از حد شرکت های دانش بنیان در پایتخت، بازار پر فراز و نشیب محصولات شرکت های دانش بنیان، بوروکراسی و قوانین دست وپاگیر، احراز بی قاعده شرکت های متقاضی دانش بنیانی در کنار درز اطلاعات فنی شرکت های متقاضی دانش بنیانی به عنوان مشکلات دانش بنیان ها در دولت قبل یاد می شود. هم اکنون ۴۹ پارک علم و فناوری، ۲۲۴ مرکز رشد و حدود ۶ هزار و ۷۰۰ شرکت دانش بنیان در کشور وجود دارد که این شرکت ها به صورت مستقیم ۴۰۰ هزار شغل را ایجاد کرده اند. برآورد شده که با استفاده از شرکت های دانش بنیان در عملیات و دانش فنی در صنعت نفت، هزینه تمام شده پروژه ها بین ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش می یابد.

همین کاهش نزدیک به یک سوم هزینه ها، مبین این امر بوده که شرکت های دانش بنیان تا چه میزان برای صنایع مختلف از جمله صنعت نفت موثر واقع شده اند.

وحیدرضا زیدی فرد، معاون وزیر نفت در امور مهندسی، پژوهش و فناوری گفته است که وزارت نفت بیش از ۳ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان و ۹۵ میلیون دلار با شرکت های دانش بنیان برای ساخت تجهیزات صنعت نفت و داخلی سازی آنها قرارداد امضا کرده و افزوده که رویکرد دولت سیزدهم و وزارت نفت در این دولت صادرات خدمات فنی و مهندسی به خارج از کشور بوده است که آمادگی کامل صادرات خدمات فنی و مهندسی در بالاترین کیفیت به کشورهای همسایه وجود دارد. از حمایت فعالانه از شرکت های دانش بنیان با هدف افزایش صادرات خدمات فناوری و مهندسی شرکت های ایرانی به کشورهای همسایه به عنوان یکی از سیاست های مهم وزارت نفت در دولت سیزدهم یاد می شود.

دکتر سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور هم گفته که سیاست همکاری با کشورهای همسایه جزو اولویت های ما بوده که در زمینه صادرات خدمات فنی و مهندسی با ۱۸ کشور قراردادهایی به ارزش ۲٫۵ میلیارد دلار داشته ایم.

به طور معمول و در یک سال ونیم اخیر، یکی از اقدامات وزارت نفت دولت سیزدهم، حمایت از شرکت های دانش بنیان و استفاده از روش های مختلف تولید کالا و خدمات در داخل بوده است.

ناگفته نماند که با گذشت ۱۱۴ سال از عمر صنعت نفت، همچنان در بسیاری از بخش ها فعالیت ها به صورت سنتی صورت می گیرد. در واقع ۷۵ درصد تاسیسات در مناطق عملیاتی جنوب کشور قدیمی بوده و از این رقم ۵۰ درصد فرسوده و حدود ۳۰ درصد نیازمند نوسازی است. با این حال، از ابتدای آغاز به کار دولت سیزدهم، زمینه ساخت داخل ۲۵۰ قلم کالا مهیا شده و تعداد شرکت های دانش بنیان از ۱۵۰ شرکت به ۵۵۰ شرکت رسیده است.

احسان ثقفی، رئیس هیات مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت گفته است که تا قبل از سال ۶۷ میزان ساخت تجهیزات در داخل کشور زیر ۵ درصد بود، اما امروز به جایی رسیده که بالغ بر ۷۰ درصد تجهیزات مورد نیاز در داخل ساخته شده و تا ۹۰ درصد توانایی ساخت در داخل وجود دارد.

گزارش ها نشان می دهندکه تا چندسال گذشته سهم تولید ناخالص داخلی از تولید دانش بنیان، عددی ناچیز و بالغ بر یک دهم تا دو دهم درصد بود. اما در۱٫۵ سال گذشته این امر، سهم بیشتری از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است. ارقام گزارش شده اخیر از سهم ۳ درصدی اقتصاد دانش بنیان در تولید ناخالص داخلی هم حکایت دارد. با این همه این چشم انداز مثبت به معنای ایده آل بودن مسیری که تا به امروز در رشد دانش بنیان های کشور طی شده نیست. بویژه آنکه در دولت قبل در زمینه حمایت از دانش بنیان ها چالش های جدی وجود داشت، چالشی که در دولت سیزدهم درحال مرتفع شدن است. البته، جواد اوجی وزیر نفت گفته است که با حضور شرکت های دانش بنیان قادر خواهیم بود توسعه صنعت نفت را بیمه کنیم. در حال حاضر برآورد شده که صنعت نفت برای توسعه در بالا دست و پایین دست، نیازمند ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری است. برهمین اساس توجه وزارت نفت به دانش بنیان ها نیز رشد جدی داشته است. در این بین جعفر قادری، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی گفته خوشبختانه دولت سیزدهم و وزیر نفت از ظرفیت های شرکت های دانش بنیان استفاده مطلوبی کرده است.

از سال ها قبل تر تاکنون، صنعت نفت تحریم ها را فرصتی مناسب برای توسعه ساخت داخل و بومی سازی تجهیزات نوآورانه دانسته و همواره به شرکت های دانش بنیان داخلی نشان داده که چه در دوران تحریم و چه در دوران پساتحریم، هدف و اولویت، بومی سازی و خودکفایی تجهیزات و قطعات مورد نیاز صنعت نفت است که با توجه ویژه دولت سیزدهم و وزارت نفت، انتظار می رود که دانش بنیان ها در صنعت نفت، جهشی معنادار را به ثبت برسانند.