ادراک ما از شهر که آن را منظر شهری می نامیم، برآمده از مولفه های متعددی است. ازآنجاکه اقسام فضاهای شهر، بخش های متنوع خیابان را شکل می دهند، می توان ادعا کرد اساسا جوهر درک ما از شهر، براساس فهم خیابان استوار شده و به تبع آن، خیابان از مهم ترین مولفه های سازنده […]

ادراک ما از شهر که آن را منظر شهری می نامیم، برآمده از مولفه های متعددی است. ازآنجاکه اقسام فضاهای شهر، بخش های متنوع خیابان را شکل می دهند، می توان ادعا کرد اساسا جوهر درک ما از شهر، براساس فهم خیابان استوار شده و به تبع آن، خیابان از مهم ترین مولفه های سازنده منظر شهری است. میراث باقی مانده از نهضت مدرنیسم (برگرفته از الگوی دکارتی) که شهر را موجودیتی مستقل از انسان می بیند و ردپای آن در طرح های جامع شهری ایران نیز به وضوح مشاهده می شود، خیابان را مجموعه ای از توده و فضا می داند که به صورت مستقل از هم وجود دارند. در مقابل، دیسیپلین های جدید از جمله منظر که برگرفته از نگاه پدیدارشناسانه است، شهر را یک کل می پندارد که نحوه ارتباط نمادهای تولیدشده در آن، عامل ادراک شهروندان از شهر است. این در حالی است که اغلب تصمیم گیران، درک درستی از شهر به مثابه یک کل پدیدارشناسانه ندارند و آن را با استفاده از الگوی دکارتی طراحی اجزا، طراحی می کنند. بخش بزرگی از احساس عدم مطلوبیت فضاهای شهر تهران پس از انقلاب اسلامی، نتیجه تنزل وجه کیفی خیابان هاست که در افکار عمومی از آن، به «اغتشاش بصری» یاد می شود. مشکل اصلی خیابان ها در طول چهار دهه مدیریت، توجه صرف به توده آن، یعنی نمای ساختمان ها، هم جواری و سبک معماری است و خود خیابان به مثابه یک کل مغفول مانده است؛ امری که برآمده از نگاه مدرنیستی طرح جامع به شهر است. ساده ترین مثال این گفته، تقسیم خیابان به عنوان مرز فیزیکی مناطق است که دستخوش تصمیمات متفاوت مدیریت مناطق شده و کلیت خیابان نیز از این تنوع تصمیم متاثر می شود. مدیریت شهری که درصدد یکپارچه سازی و هویت بخشی به توده های منقطع یک خیابان است، قوانین یا راهکارهایی را به مالکان ارائه کرده که «کمیته نما» از متاخرترین آنهاست. البته اقدامات این کمیته با توجه به هزینه های مستقیم و غیرمستقیم منابع مالی و انسانی نتوانسته نتیجه رضایت بخشی داشته باشد. شهر سفید عشق آباد را می شود اوج هماهنگی سلیقه مدیریت شهری، قوانین و کمیته های محدودکننده دانست: مونومانتالیسم، تکرار و تک رنگی، مهم ترین ویژگی های منظر این شهر است که با وجود دنبال کردن هدف ارائه تصویر نوین از عشق آباد به عنوان نماینده ترکمنستان، به نماسازی وارداتی تنزل یافته است. خیابان نواب مثالی دیگر از این نگرش است که به لحاظ رعایت مقررات همسان سازی نما، نمونه ای کامل محسوب می شود اما مخاطب در آن، نه تنها حس مطلوبیت ندارد بلکه ارزش های بصری آن را نیز زیر سوال می برد. وجه مشترک هر دو نمونه، دستوری بودن نماسازی است؛ امری که در دوره هوسمان در پاریس نیز اتفاق افتاد و امروزه، با وجود تولید یک ارزش زیبایی شناسی در منظر شهر، مورد انتقاد صاحب نظران است. نهضت فاسادیسم (نماگرایی) هوسمان در پاریس اگرچه از جاذبه های شهر محسوب می شود، اما متهم به برخورد موزه ای و ابژکتیو با خیابان است؛ ازاین رو باید توجه داشت که نما، به خودی خود، نمی تواند در شهر، نقش ادراکی ایفا کند و نهایتا، در بهترین حالت، مانند یک اثر هنری تلقی شده و حائز ارزش های بصری خواهد شد. آنچه از مقوله نما، برای شهر و ادراک مخاطب اهمیت دارد، نحوه ارتباط و تعامل آن با سایر عناصر خیابان است؛ نه جسم آن. در نگاه کل نگر، شهر، یک سیستم و خیابان، زیرسیستم آن است که خود، متشکل از زیرسیستم های جزءتر است. نمای خیابان، از جمله این زیرسیستم های جزء است. چنانچه هریک از این زیرسیستم های جزء مثل کف سازی، نورپردازی، طرح کاشت، مبلمان و…، نتواند با نما و سایر آنها ارتباط معنادار پیدا کند، مجموعه، دچار اشکال شده و به تناسب آن، سیستم کلی شهر، مختل می شود. اتفاقی که امروزه شاهد آن هستیم، طراحی نماهای شهر به صورت مستقل و بدون درنظرداشتن نقش سیستمی آنهاست که از دو بعد قابل بررسی است: اول، فقدان سیاست گذاری مدیریت خیابان های تهران در برنامه مدیریت شهری باعث شده نقش این مولفه که مجموعه کلان تر در راهبری نماست، مبهم باشد. گویی اصالت خیابان های شهر، تنها معطوف به نقش دسترسی آنهاست و ابعاد معنایی آن در اولویت های چندم قرار دارد. به عبارت دیگر سیاست مشخصی برای مدیریت خیابان های ساختاری تهران و خیابان های فرعی تر آن وجود ندارد؛ برای مثال، نمایی که در خیابان انقلاب طراحی می شود، با نمای یک خیابان تجاری فرعی در محله ای مسکونی تفاوت ندارد. تنها، ضوابط و مقررات شهرسازی و نظام مهندسی تعیین کننده است. دوم، ارتباط نمای طراحی شده با مجموعه پیرامونی خود، کم رنگ و حتی غایب است و هر پلاک، نتیجه سلیقه مستقل و فردی است. اگرچه تنوع ناشی از سلایق، اصالتا مطلوب به نظر می رسد، اما محدودنکردن آن نیز منشا اغتشاش بصری است که امروز با آن مواجهیم. به همین دلیل تاکید فزاینده مالکان و مدیریت شهری بر کیفیت طراحی و اجرای نما، همچنان نتوانسته مطلوبیت لازم را برای شهر به همراه داشته باشد.

  • نویسنده : دکتر محمد آتشین بار
  • منبع خبر : شرق