مرتضی حاتمی: «حبیب‌الله محمودیان» فارغ‌التحصیل مقطع دکتری رشته «باستان‌شناسی پیش از تاریخ ایران» و عضو هیات علمی دانشگاه، از چهره‌های مطرح علمی، ادبی و پژوهشی ایلام است و تلاش‌ها و فعالیت‌های مستمرش در حوزه‌های فرهنگ و پژوهش و نشر، در سطح ملی و بین‌المللی حائز اهمیت است. وی متولد ۱۳۲۹ در شهر ایلام، باستان‌شناس، ناشر و مؤلف ده‌ها عنوان کتاب پژوهشی در حوزه باستان‌شناسی، تاریخ، جغرافیای‌ تاریخی و ایلام‌‌شناسی است. محمودیان تاکنون موفق شده ۷۴ عنوان کتاب تألیف، ترجمه و منتشر کند. از جهتی در طول ۵۰ سال فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی، موفق به انجام ده‌ها پروژه و طرح پژوهشی و مطالعاتی و نیز تألیف ده‌ها مقاله در عرصه باستان‌شناسی، تاریخ، تمدن و فرهنگ ایران زمین و مسائل تعلیم و تربیت شده که در مجلات ملی و بین‌المللی چاپ و منتشر شده است.

تدریس در دانشگاه و مراکز آموزش عالی، عضویت در هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی ایلام، سرپرست مرکز آموزش علمی کاربردی پارسیان ایلام، عضو هیئت مؤسس مرکز علمی کاربردی ایلام۱ (پارسیان)، پژوهشگر برتر، استاد و مدرس و دبیر نمونه‌ کشور، پژوهشگر برگزیده‌ سازمان میراث فرهنگی،صنایع‌دستی وگردشگری، پژوهشگر پیشکسوت آموزش و پرورش استان در سال ۱۳۹۵، مستندسازی ۳۷۵ اثر تاریخی و فرهنگی جهت ثبت در فهرست آثار ملی، پژوهشگر برتر گروه هنر منطقه‌ی ۱۱ کشور در سال‌های ۱۳۸۸ و ۱۳۸۹، پژوهشگر برتر دانشگاه آزاد اسلامی ایلام در سال‌های: ۱۳۸۱ و ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴، پژوهشگر برتر دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام در گروه هنر در سال ۸۸، پژوهشگر برگزیده‌ دانشگاه جامع علمی کاربردی استان ایلام در سال ۱۳۹۴، انتخاب کتاب «اطلس زیارتگاه‌های استان ایلام» به عنوان کتاب سال در نخستین دوره این جایزه در سال ۱۳۹۶، مؤلف نمونه استان درسال‌های: ۱۳۷۹ و ۱۳۸۸، ناشر نمونه استان در سال‌های: ۱۳۹۱، ۱۳۹۵، ۱۳۹۶، ۱۳۹۷، ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ از سوی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان، عضو شورای برنامه ریزی آموزش و پرورش استان در سال ۱۳۷۱، مسئول کمیته برنامه ریزی خلاقیت، کاوشگری و تحقیق در جهت تغییر و اصلاح محتوای کتاب‌های درسی دوره‌ ابتدایی در سال ۱۳۷۸، عضو شورای تحقیقات صداوسیمای مرکز ایلام دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام و مرکز علمی کاربردی پارسیان ایلام، عضو انجمن مفاخر فرهنگی استان ایلام، عضو خانه نخبگان سازمان علمی و پژوهشی بسیج و ده‌ها عنوان موفقیت‌های کاری و علمی…بخش‌هایی کوتاه از تلاش و همت شبانه روزی حبیب‌الله محمودیان است.

با وی که بیش از ۵۰ سال سابقه تدریس و آموزش و پژوهش را در این حوزه دارد، درخصوص فعالیت‌های علمی، تحقیقاتی و پژوهشی‌اش به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.

 *********

یکی از عمده‌ترین و تخصصی‌ترین فعالیت‌های حرفه‌ای شما فعالیت‌های تحقیقاتی در حوزه باستان‌شناسی در طول سال‌ها بوده است. لطفا در این خصوص برایمان بگویید.

توفیق این را داشته‌ام که مجری ۷۵ پروژه تحقیقاتی در زمینه باستان‌شناسی، تاریخ، جغرافیای تاریخی و تمدن و فرهنگ ایران زمین به ویژه تمدن ایلام باستان باشم. شاید هویت‌بخشی به جامعه و احساس غرور به کشور و مملکت و ایرانی بودن یکی از آثار و نتایج برآمده از اینگونه تحقیقات و آثار باشد. البته باید بازخورد اصلی را از خوانندگان دریافت کرد. حفاری و کاوش در سایت‌های باستانی، بررسی و شناسایی آثار تاریخی و فرهنگی، مستندسازی آثار تاریخی و باستانی به منظور ثبت در فهرست آثار ملی و نیز پروژه‌های مرتبط با مسائل تعلیم و تربیت از جمله طرح‌ها تحقیقاتی و پروژه‌های پژوهشی است.

نوشتن، پژوهش، تحقیق و انتشار از دغدغه‌های همیشگی و حرفه‌ای شما در طول ده‌ها سال فعالیت مستمر در این حوزه‌ها بوده است. لطفاً در خصوص آثار تألیفی (کتاب و مقاله و …) بگویید.

نوشتن و نگاشتن کار ساده‌ای نیست. سال‌ها مطالعه و تحقیق لازم است تا ایده‌ای شکل بگیرد و منجر به تجربه شود. حاصل تجربیات در قالب کتاب، برنامه‌ریزی، طراحی و با ظرافت تدوین می‌شود. تاکنون موفق به چاپ و انتشار ۷۴ اثر تألیفی و ترجمه که حاصل ۵۰ سال فعالیت معلمی است، شده‌ام. اغلب این آثار، کتاب‌های درسی دانشگاهی است و حدود ۱۰ عنوان کتاب نیز در حال تدوین و انتشار دارم که موانع و محدودیت‌های مالی در روند چاپ و انتشار آن‌ها موثر است. اطلس جغرافیایی استان، اطلس زیارتگاه‌های استان ایلام، میراث ماندگار، تمدن و فرهنگ ایلامیان، ایلام باستان (باستان‌شناسی و تاریخ)، اطلس منابع طبیعی، مجموعه ۱۲ جلدی جغرافیای تاریخی و باستان‌شناختی شهرستان‌های استان ایلام، عنصر سنگ در آثار معماری ایران، دوران طلایی برنز در زاگرس غربی، از جمله آثار تألیفی بنده است که تاکنون چاپ و منتشر شده است.

تألیف و انتشار مقالات علمی در محافل و مراکز علمی و بین‌المللی، بخشی از تولید علم تلقی می‌شود و خوشبختانه بارها و بار حضور مؤثر و فعالانه شما در این عرصه‌ها شاهد بوده‌ایم. لطفاً از مهمترین مقالات ارائه شده در مجامع علمی ملی و بین‌المللی معرفی بگوئید.

سالیانه صدها مقاله وارد بانک‌های علمی جهان می‌شود، از جهتی دیگر اعتبار دانشگاه‌ها و مراکز علمی و پژوهشی بستگی به تولید علم دارد. بسیاری از اساتید، فرهیختگان و اندیشمندان در این زمینه تلاش‌های ارزنده‌ای داشته‌اند. در این بخش فعالیت‌هایی داشته‌ام که شاید چاپ و نشر فصلنامه «مطالعات ایلام‌شناسی» (به‌عنوان صاحب امتیاز و مدیرمسئول) و ارائه و چاپ مقالات علمی در این رسانه مهم و کلیدی باشد. از جهتی تلاش شده تا یافته‌های حاصل از پژوهش‌های علمی در عرصه باستان‌شناسی سرزمین ایران به ویژه مکان‌های استقراری زاگرس در دوران پیش از تاریخ، بیشتر معرفی شود. دلیل این مطلب اهمیت باستان‌شناسی این منطقه از جهان از منظر کشف شواهدی از بقایای تمدن‌های بزرگ بشری است. تعداد مقالات علمی چاپ شده در مجلات و یا همایش‌های ملی و بین‌المللی جمعاً ۹۲ مقاله است که به چند نمونه اشاره می‌کنم:

الگوی معماری پل‌های باستانی زاگرس غربی، اولین کنفرانس بین‌المللی سکونتگاه‌های زاگرس

موقعیت تمدنی و باستان‌شناختی چگا آهوان مهران، کنفرانس بین‌المللی باستان‌شناسی جنوب آسیا sosaa

بررسی سبک معماری بقاع حاجی بختیار و سیدعیسی و نسب‌شناسی آنها اولین کنگره ملی بزرگداشت علامه سیدجعفرالاعرجی پشتکوهی

معرفی بنای مای صالح از آثار دوره ی ایلخانی، همایش ملی تاریخ عصر ایلخانی، دانشگاه تبریز

بررسی الگوی معماری و شهرسازی شهرباستانی سیروان، دومین کنگره معماری و شهرسازی ایران، ارگ بم

بررسی و شناسایی قلاع تاریخی حاشیه غربی زاگرس، نخستین همایش جلوه‌های تمدن ایران زمین در آئینه استان‌های- کاسیان و تمدن دیرینه آنها، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی

معرفی اجمالی راه‌ها و معابر باستانی مناطق کردنشین، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی

بررسی باستان‌شناختی گورستان‌های عصر برنز دره پاکَل و چنارباشی در هزاره اول از میلاد، مجله مطالعات ایرانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان

بررسی موقعیت تاریخی و باستان شناختی مجموعه آثار گارنی، مجله، Orientalia، دانشگاه ایروان، ارمنستان

آثار برنزی منسوب به قوم کاسیت در غرب ایران، در مجله  Orientalia، دانشگاه ایروان، ارمنستان،

ارتباط تمدن و فرهنگ دیلمان با منطقه قفقاز در ادوار باستان، کنفرانس بین‌المللی ایران و قفقاز، ارمنستان، ایروان،

فرهنگ عصر برنز تا آهن مکان‌های باستانی غرب ایران، «ایران نامه» مجله جمهوری ارمنستان، ایروان، ۲۰۰۹

جایگاه تمدن و فرهنگ قوم کاسی در غرب ایران، پذیرفته شده در ششمین سمپوزیوم بین‌المللی باستان شناسی و رادیو کربن، ۱۳۹۰، قبرس

کهنسال‌ترین درختان سرو زربین ایران (رویشگاه بان سرو چوار ایلام)

مجموعه آثار باستانی دوران حکومت پارتیان در منطقه گارنی کشور ارمنستان. پنجمین همایش بین‌المللی مهندسی و علوم انسانی، دبی

درختان سرو کهنسال ۳۳۰۰ ساله  ایلام (رویشگاه بان‌سرو چَوار)

بررسی باستان‌شناختی مکان‌های استقراری کاسیان مورد مطالعه: منطقه چوار ایلام، فصلنامه مطالعات ایلام‌شناسی (تخصصی باستان شناسی)، ۵ سال دوم، زمستان ۹۶

همراه با زائران اربعین انگیزه‌ها، احساسات دورنی و اعتقادات مذهبی، اربعین ۱۳۹۷، ارائه شده به دبیرخانه کنگره بین‌المللی اربعین، بسیج اساتید کشور

ستون در المان‌های معماری سنگی دوران تاریخی با همکاری خانم آزاده محمودیان

غارنشینی تا استقرار در سکونتگاه‌های اولیه در زاگرس غربی، با همکاری دکتر رضا احمدی

و…

– The relation of Delaman,s civilization and culture with Cauasians in ancient times  International Conference iran and the Cauasus: Unity and diversity

June 06-08, 2008.65

– The ancent city of sirvan. irannet.

– The culture of ancient settlements of western iran from the bronze to iron age

“iran nameh”2009

– Cultural relations between Deylaman and the Caucasus in ancientperiod iran and the Cauasus2008

استان ایلام، از منظر قدمت تاریخی استانی کهن و دیرپاست و در این محدوده شاهد جریانات تاریخ باستان بوده‌ایم. موقعیت تاریخی و باستان‌شناختی غرب زاگرس در محدوده استان ایلام را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

محدوده جغرافیایی زاگرس در ادوار پیش از تاریخ و تاریخی و اعصار اسلامی همچنان بلاانقطاع تداوم تاریخی خود را سپری کرده است. حفاری‌های علمی باستان شناسی در این استان خوشبختانه شواهد کم‌نظیری از پیشینه تاریخ و تمدن سرزمین بزرگ ایران را ارائه می‌دهد. ملاحظه نقشه فعلی استان، محدوده‌ای را تصویر می‌کند که رشته عظیم کبیرکوه در بخش غربی زاگرس منطقه را به دو قسمت در جهت شمال غرب به جنوب شرق تقسیم و دو حوزه جغرافیایی در شمال و جنوب و یک حوزه مرکزی بر فراز ارتفاعات میانی منطقه را به وجود آورده است. جریان رودخانه دائمی و پر آب سیمره و شعبات آن در امتداد کبیرکوه از یک سو و رودخانه‌های پر آب و متعددی نظیر گنگیر ایوان کُنجانچَم مهران میمه زرین آباد و دو برج دهلران که مجموعاً از دامنه‌های جنوبی رشته کوه‌های منطقه جاری و به سمت دشت‌های حاشیه‌ای غرب سلسله جبال زاگرس جریان دارند، زمینه‌های مناسبی برای استقرار مداوم بشر نخستین تا به امروز ایجاد کرده است. این شرایط خاص جغرافیایی باعث حضور تمدن‌های کهن در اعصار مختلف تاریخ شده است.

دره هلیلان در محدوده جغرافیایی ایلام و در ساحل غربی رود سیمره واقع شده است. بر اساس بررسی‌های باستان‌شناسی بیش از ۱۵۰ محوطه باستانی و تاریخی در این محدوده از ادوار کهن بر جای مانده است. تپه‌های گوران، کزآباد، سرچَم و غارهایی از ادوار زندگی غارنشینی از جمله آثار شاخص این منطقه هستند. یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد در این ناحیه از زاگرس در استان ایلام، از استقرارگاه‌های انسان یا به عبارتی انسان ابزار ساز از حدود یکصدهزار سال پیش آثاری چون تبرهای سنگی ساطوری و دیگر ابزار‌های سنگی که با پیشرفت شیوه‌های تولید و توزیع محصول تحول یافته به دست آمده است. ساکنان هلیلان پس از پشت سرگذاردن دوران اولیه استقرار و آشنایی به کشاورزی دیم به مرحله کشاورزی آبی نزدیک و به اهلی کردن گاو و گوسفند و بز و اسب پرداخته‌اند که در تاریخ انقلاب کشاورزی و دامپروی بشر نقش کلیدی داشته است. کشف نمونه‌های بیشماری از تیغه‌های سنگی و ابزارهای فرهنگی عصر معروف به «صنایع سنگ» در این حوزه تمدنی دلیل محکمی بر گسترش و رشد فزاینده فرهنگی و توسعه نظام استقرار و یکجانشینی در دهکده‌ها و شهرنشینی این ناحیه از کشور ایران است. محوطه باستانی گُلان در نزدیکی شهر مرزی مهران، از مکان‌های مهم باستان‌شناسی غرب ایران قلمداد می‌شود.

یافته‌های باستان‌شناسی اطلاعات ارزشمندی از تحولات زندگی انسان در هزاره نهم (ق.م) اهلی کردن دانه‌های غذایی و نیز اهلی کردن حیوانات برای تأمین غذای مطمئن ارائه کرده است. شهرستان دهلران در دامنه‌های غربی ارتفاعات زاگرس و در بخش جنوبی استان ایلام واقع شده است. این منطقه به لحاظ کشف آثار با ارزش تاریخی و تمدنی نسبت به ناحیه کوهستانی، یک حوزه فرهنگی مستقل در جنوب غربی فلات ایران به شمار می‌رود. در واقع زندگی و استقرار و آثار حیات بشر در این حوزه ی فرهنگی از منظر باستان‌شناسی پیش از تاریخ ایران بسیار با اهمیت است. حوزه رودخانه‌های میمه و دویرج در محدوده موسیان و دهلران که باید به نام «بین النهرین صغیر» از آن یاد کرد در حدفاصل و پیوسته به جلگه‌های خوزستان و سرزمین بین النهرین است. پیشرفت‌های قابل توجه در صنایع سنگی و تهیه ابزارهای مورد نیاز ساکنان ادوار پیش از تاریخ و ادوار بعدی آن چنان قابل توجه و در خور تامل هستند که گویی انقلابی عظیم در تحول نظام زندگی اجتماعی انسان به وقوع پیوسته است. شیوه ابزارسازی، نظام تولید و توزیع و مبادله محصولات بومی یا سایر مناطق، ذخیره مواد غذایی، ایجاد سکونتگاه و خانه‌سازی منظم، ابتکار و خلاقیت در تهیه مصالح و مواد ساختمانی، تهیه انواع ظروف سفالی و سنگی، تحول در امر بهره‌گیری از منابع آب برای کشاورزی و اهلی کردن دانه‌های گندم و جو و عدس، اهلی کردن حیوانات و بهره‌گیری از مواد کانی و معدنی نظیر قیر طبیعی برای موارد عایق‌بندی و… از جمله تحولات تمدنی ساکنان دهلران و موسیان و نواحی همجوار در ادوار پیش از تاریخ است.

بر اساس حفریات و مطالعات علمی باستان‌شناختی انجام شده در این ناحیه، قدیمی‌ترین دوره این استقرار در حوزه دهلران متجاوز از ۱۰ هزار سال پیش بوده که با نام فرهنگ عصر بزمرده (۷۲۰۰-۸۲۰۰ ق.م) طبقه‌بندی و نامگذاری شده‌اند. به هر حال انسان‌های ساکن در محدوده استان ایلام در این مرحله خود را آماده ورود به دوره‌ای می‌کنند که به نام دوره شهرنشینی یا اختراع خط از آن یاد می‌شود و این تحول بنیادی و اساسی و سرنوشت‌ساز با عنوان دوره آغاز ادبیات قابل شناسائی و طبقه بندی بوده و می‌توان به مراکز این فرهنگ در حوزه مهران، چگاه آهوان، گلان و دشت هیژدانه اشاره کرد. در واقع می‌توان پس از اختراع خط و انقلاب شهری‌گری اولین طلیعه تکنولوژی و یا به قولی دستیابی به فلز آلیاژی مفرغ یا برنز دانست که در حوزه لرستان و منطقه ایلام اتفاق افتاده و در تاریخ هنر فلزکاری جهان برای خود جایگاه ویژه‌ای را تحصیل کرده و به عصر «برنز و یا مفرغ» معروف شده است.

بنابراین ما به طور نسبی با سرنوشت حیات انسان و تحولات تمدنی در محدوده جغرافیایی استان ایلام از حدود ۱۰۰ هزار سال پیش تا ۸۰۰۰ سال قبل  و نیز با شناخت بقایای تمدنی و فرهنگی در دوره‌های بعدی تا امروز آشنا شده‌ایم و بر این اعتقادیم که با شناخت بیشتر این منطقه از ایران به لحاظ اینکه پل ارتباطی بین فلات مرکزی و سرزمین میان رودان و یا با دیدی وسیع‌تر ارتباط دهنده شرق و غرب در جهان باستان بوده است در جهت هویت تاریخی این سرزمین گام ارزشمندی برداشته شود. عبور راه‌های باستانی چون: جاده خاوران در شمال استان، جاده شاهی در شرق و شمال‌شرقی استان و وجود پرتراکم‌ترین پل‌های باستانی بر روی رودخانه سیمره و شعبات آن در استان‌های ایلام، لرستان و خوزستان دلیلی بر این ادعاست.

مهمترین دغدغه شما در عرصه تاریخ و تمدن این منطقه از سرزمین ایران چیست؟

اطلاعات مختصری در رابطه با تمدن و فرهنگ و یا بهتر بگویم هویت و میراث‌های باستانی متعلق به این بخش از سرزمین ایران ارائه شد. اما با وجود تلاش‌های صورت گرفته در کشور، کم‌توجهی به تاریخ درهم‌تنیده ۱۰ هزار ساله ایران در رسانه‌های ملی و بین‌المللی کاملاً مشهود است. خیلی از کشورها در تلاش هستند تا تاریخ و هویت ملی خود را مهم جلوه دهند، در صورتی که دارای این جایگاه نیستند. اما کشورمان و تاریخ تمدن و فرهنگ آن با وجود هزاران اثر از تاریخ گذشته اعم از محوطه‌ها و ابینه تاریخی، پرتراکم‌ترین پل‌های باستانی، مهمترین سایت‌های پیش از تاریخ جهان، آثار مهمترین جاده‌های مواصلاتی دنیای باستان، آثار ارزشمند تاریخ طبیعی در زاگرس غربی، بزرگترین و قدیمی‌ترین تمدن باستانی در منطقه (ایلام باستان)، ۵۰ قرن مدنیت و… همچنان ناشناخته مانده است.

در برخی مصاحبه‌ها به مشکلات و نارسایی‌های محتوای کتاب‌های تاریخی، به ویژه کتاب‌های درسی مقاطع تحصیلی اشاره کرده‌اید. لطفاً در این مورد توضیح بیشتری ارائه بگوئید.

بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد ایران دارای تاریخی کهن است که سابقه استقرار و سکونت انسان در گستره تمدنی آن به ادوار پیش از تاریخ می‌رسد. در منابع و کتاب‌های درسی مراکز آموزشی تاریخ مفصل ایران از دوران ماد‌ها مورد توجه قرار گرفته که بیانگر حدود ۲۵ قرن مدنیت در ایران است در صورتی که تاریخ مدنیت در ایران به ۵۰ قرن پیش که آغاز حکومت ایلامیان در بخش  غرب و جنوب ایران و بر حاشیه خلیج فارس ایجاد شده برمی‌گردد. بنابراین این ضرورت احساس می‌شود تا سازمان‌ها و مراکز آموزشی و علمی، تاریخ ایلام در هزاره سوم قبل از میلاد را در قالب کتاب‌های درسی مبنای تاریخ مدنیت ایران قرار دهند. ارائه تاریخ درهم‌تنیده‌ی ادوار مختلف تاریخی ایران زمین، هویت بخشی به جامعه از طریق محتوای قابل قبول علمی می‌تواند فرزندان جامعه را به تاریخ کشور خود علاقه‌مند کند.

بی‌شک برای پیشبرد برنامه‌های مدون و هدف‌مند و به فرجام رسیدن برنامه‌ها و طرح‌های مورد نظر به زمان، امکانات، اعتبارات و انگیزه بسیار نیاز است. نگاه و نظر و پیشنهادات شما در این خصوص چیست؟

پیشنهادهای من در این زمینه:

تاسیس مرکز ایلام‌شناسی با مرکزیت ایلام برای پیگیری، جمع‌آوری، تدوین و انتشار تاریخ مدون ایلام به عنوان اولین سلسله‌های دوران تاریخی ایران در هزاره ی سوم قبل از میلاد.

تاسیس انجمن باستان شناسان غرب ایران با مرکزیت ایلام با همکاری گروه‌های باستان شناسی دانشگاه‌ها و مراکز علمی

برگزاری همایش بین‌المللی پنجاه قرن تاریخ مدنیت ایران از دوران ایلام تاکنون.

بازنگری در تدوین تاریخ ایران از دوره ایلامیان مورد توجه برنامه‌ریزان سازمان‌های آموزشی کشور قرارگیرد.

در سال‌های اخیر توجه خاصی به مساله تولید علم شده است. دیدگاه و نطرتان به عنوان استاد و معلم نمونه کشور، پژوهشگر برتر کشور و منطقه که تلاشی مداوم در آفرینش و تولید محتوا و مطالب علمی تخصص دارید، چیست؟

علم، کلیدواژه شناخت و آشنایی انسان از محیط پیرامونی است. رویکرد علمی حرکتی است فکری به سوی علم، فکر و اندیشه و تدبر و تفکر. تدبر و تفکر شکل‌دهنده و سازمان دهنده نظام و حرکت انسان به سوی دریافتن و دانستن است. دانش بشری، بسیار گسترده است و در پهنه اندیشه انسان نمی‌گنجد و تلاش برای دستیابی به دانش با توجه به محدودیت مکان و زمان برای انسان مشکل خواهد بود. بنابراین نمی‌توانیم به آنچه نیازمندیم و خواهان آنچه هستیم به سادگی دست یابیم، باید راهی را دنبال کنیم که حرکت ما را به سوی تولید دانش سرعت بخشد. نیاز به تحول و تحرک در عرصه ی تولید علم بیش از هر زمان دیگری در کشور ما احساس می‌شود و ضرورتی اجتناب ناپذیر است، زیرا سرعت پیشرفت تکنولوژی و فناوری بسیار بالاست و هماهنگ شدن با آن زمینه مطلوبی را می‌طلبد که توجه به پژوهش و تحقیق، تولید علم و نهادینه شدن آن در مراکز علمی و دانشگاهی اساس کار خواهد بود.

تلاش گسترده‌ای در مجامع علمی و پژوهشی کشور در جهت تحقق این اهداف صورت پذیرفته و موقعیتی مطلوب در مقایسه با بسیاری از کشورهای جهان به دست آمده، اما هنوز در آغاز راهیم و فرهنگ عمومی جامعه در حد قابل قبولی با تحقیق و پژوهش، کتاب و مقاله و در کل تولید علم و جنبش نرم‌افزاری مأنوس نشده است. بنابراین ارتباط و تعامل بیشتر بین مراکز آموزشی و پژوهشی، تبادل تجربیات مراکز پژوهش و تحقیقاتی در زمینه ارائه تولیدات علمی می تواند عامل تحول و تحرک در این فرایند باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد در بیشتر مراکز علمی و دانشگاهی استان، حرکت علمی و تولیدات علمی در حد قابل قبولی نیست و نیاز به ارزیابی معیار‌ها و بازنگری دارد.

حالا که مساله علم و تولید علم مورد بحث قرار گرفته، دوست دارم نظرتان را در خصوص تکنولوژی فکر و تفکر خلاق بدانم.

کیفیت، حاصل اندیشه‌های خلاق، ابتکار و نوآوری و تجربیات ارزنده و ارزشمند صاحبان علم و معرفت در عرصه‌های مختلف است. تا تفکر و اندیشه وارد سیستم یاد دهی- یادگیری نشود، تا ابتکار و خلاقیت مبتکران و انسان‌های خلاق شکوفا نشود، تا از تجربه‌های موفق بهره گیری نگردد، امکان دستیابی به کارایی و کیفیت حاصل نخواهد شد و تولید علم و فن آوری با مشکل مواجه خواهد شد. تفکر خلاق است که استعدادهای درونی و بالقوه انسان را شکوفا می سازد و این چرخه بدون طرح و برنامه امکان‌پذیر نیست و طرح و برنامه هم بدون دانش و تخصص تدوین و اجرا نخواهد شد. مطمئناً برای رسیدن به مقصد راهی طولانی را باید طی کرد و از معابر مختلف باید گذشت. امروزه تکنولوژی فکر، میدان‌دار صحنه‌های مختلف دنیای بی‌کران، تولید علم و فن آوری است و فاصله‌های مکان و زمان را به حداقل خود رسانده است. غفلت از تفکر و تدبر در عرصه تعلیم و تربیت ما را از حرکت تحول بخش باز می دارد و هر لحظه سکوت و سکون سال‌ها عقب ماندگی را به دنبال دارد، لذا باید جوهره وجودی نظام آموزشی دانشگاه با دنیای فکر و اندیشه عجین شود تا بهره گیری از این نعمت هدیه شده به انسان، حرکت و شتاب بیشتری در مسیر رسیدن به اهداف و تحقق آن داشته باشیم.