خوش بین ترین کارشناسان و حتی اقشار مختلف جامعه هم این روزها نسبت به آینده آب در ایران بدبین اند و تحلیل های کارشناسی هم می گوید که فرصت چندانی برای مقابله با یک بحران خانمان سوز برای آینده ایران باقی نمانده است؛ شرایط خوزستان در تابستان امسال دست کم یک مزیت برای آینده ایران داشت و آن هم هشدار بلند و جدی به تمام دغدغه مندان آینده این جغرافیا و جامعه درباره شرایط آب بود. هرچه پیش از این درباره مدیریت آب گذشت تا حد زیادی برگشت ناپذیر است و حالا نوبت به ساز دولت سیزدهم برای نواختن نوایی تازه درباره آب است و در همین گام اول هم هیئت دولت به خوزستان سفر کرده و وزیر نیرو از لایحه در دست تنظیم آب می گوید. این تاکید و توجه آن هم در روزهای ابتدایی کار دولت سیزدهم خبر امیدوارکننده ای است اما دست کم در سخنان مطرح شده در روزهای گذشته و همچنین برنامه های منتشرشده، امیدی به تحول اساسی دیده نمی شود یا دست کم کم رنگ است؛ به نظر می آید نگاه در این دولت به چاه های ژرف شرق ایران از یک طرف و به سدها در سمت دیگر است. پیش از قضاوت، بیایید سخنان چند روز گذشته وزیر نیرو و جزئیات مطرح شده از لایحه آب را بررسی کنیم.

 

 شاخصه های دیدگاه دولت جدید

اولین جمعه ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی با کابینه تاییدشده اش در مجلس در خوزستان گذشت؛ همان استانی که در روزهای پس از انتخابات ریاست جمهوری با بحران آب بر سر زبان ها افتاد و کار به اعتراضات چندروز مردمی هم کشیده شد. در آن روزها رئیس جمهوری منتخب گفته بود که برای خوزستان استانداری ویژه تشکیل می دهد و مشکلات این منطقه را در اولین فرصت حل وفصل خواهد کرد. مسئله آب اما به نظر در این روزها فراتر از اصلاح روش مدیریتی راهکار اساسی می خواهد و حالا در دومین گام و در روزهای پس از این سفر وزیر مسئول در این زمینه از تنظیم لایحه ای در این زمینه سخن می گوید. «علی اکبر محرابیان» در اولین سخنان رسانه ای پس از رسیدن به کرسی وزارت نیرو از این لایحه سخن گفت و همین موضوع اهمیت مسئله آب و مشکلات کنونی خوزستان را هم نشان می دهد. اما این لایحه چه مشخصاتی دارد و نگاه دولت جدید به مسئله آب چگونه خواهد بود؟ در این باره محرابیان با اشاره به دستورات رئیس جمهوری درخصوص مسائل آب استان خوزستان و تشریح نتایج آبی سفر یک روزه هیئت دولت به این استان از تداوم مشکلات مردم در خوزستان گفت: «با وجود منابع و مخازن عظیم آب در این استان، با توجه به اینکه زنجیره به طور کامل کار نشده مردم استان خوزستان از بابت تامین آب شرب و کشاورزی، همچنین موضوع فاضلاب گلایه هایی دارند. طی سال های گذشته در استان خوزستان سرمایه گذاری عظیمی صورت گرفته است و همین الان ارتفاع آب های تحت الارضی در این استان بالا بوده و امکان جذب فاضلاب در زمین وجود ندارد، در این شرایط ایجاد شبکه فاضلاب امری بسیار ضروری و مهمی است». مهم ترین سخنان تازه وزیر نیرو اما به لایحه در دست تنظیم این وزارتخانه برمی گردد که تا اندازه ای سیاست های این وزارتخانه و دولت سیزدهم درباره آب را آشکار خواهد کرد. محرابیان درباره این لایحه به تازگی گفته است: «در حال حاضر لایحه ای در دولت مطرح است که با دیدگاه دولت جدید درحال بررسی بوده که با عنوان لایحه آب به مجلس شورای اسلامی ارائه خواهد شد. اختیار تخصیص آب با وزارت نیرو است، اما شاهد هستیم که شفافیت و عدالت در آن نیست؛ چراکه شاخص های عدالت درست تعریف نشده است». درباره جزئیات این لایحه هنوز اطلاعاتی در دست نیست اما براساس توضیحات و برنامه های ارائه شده از سوی وزیر به مجلس، به نظر موضوع «تنوع بخشیدن در سبد تامین آب» یک از شاخصه های آن خواهد بود. در این باره البته محرابیان به تازگی هم توضیحاتی ارائه کرده است: «تنوع بخشیدن در سبد تامین آب می تواند راهکار مناسبی باشد. بیش از ۹۹ درصد آب هایی که اکنون مدیریت می کنیم، آب های بارشی بوده و کمتر از یک چهارم بارش را به آب هایی تبدیل می کنیم که روی آنها مدیریت می کنیم».

 از تاکید بر آب دز در خوزستان تا آب ژرف در شرق

آنچه این روزها از زبان نزدیکان به دولت سیزدهم شنیده می شود متنوع کردن روش های تامین آب است که البته پیش تر و در دولت دوازدهم هم این بحث مطرح بود و حتی ماجرای آ ب های ژرف سیستان و بلوچستان هم در این دولت مطرح شد؛ این ماجرا که ابتدا با همکاری وزارت نیرو و معاون علمی ریاست جمهوری پیش گرفته شد البته بعدتر با اختلافاتی همراه شد و وزارت نیرو نه تنها پای خود را از این ماجرا بیرون کشید که حتی رسما به مخالفت با آن هم پرداخت. هرچه هست به نظر می آید این موضوع حالا و در دولت سیزدهم جدی تر پیش گرفته خواهد شد. محرابیان در اولین توضیحات خود در کسوت وزیر نیرو در این باره هم گفته است: «باید منابع تامین آب را متنوع کنیم و علاوه بر تامین آب از دریا که باید در دستور کار قرار داشته باشد، می توانیم از منابع آب ژرف استفاده کنیم که در شرق ایران در عمق دو تا سه هزار متری زمین می توان از آن استفاده کرد». او با بیان اینکه تاکنون دو چاه ژرف در کشور به آب رسیده است، عنوان کرد: «ای سی آب حدود ۱۲ هزار است که با تصفیه ساده می توان از آب استفاده کرد و نرخ تمام شده آب نسبت به خطوط انتقال در برخی موارد، بسیار کمتر است». یک سیاست دیگر دولت سیزدهم درباره آب خوزستان احتمالا تغییر رویکرد از منبع سد کرخه به سد دز باشد که محرابیان در این باره هم در روزهای گذشته توضیحاتی ارائه کرده است: «در طرح آبرسانی غدیر از ۲۶ شهر به ۱۸ شهر خوزستان آبرسانی انجام شده است. ابتدا در مطالعات پیش بینی شده بود که این طرح از محل سد کرخه تامین آب شود که در سال های گذشته با توجه به کیفیت آب این سد، مطالعاتی مجددا در سال های ۸۸ و ۸۹ انجام و باعث شد تا منبع آب به جای استفاده از سد کرخه به سد دز منتقل شود». سخنانی که البته این تغییر را تایید می کند به ادامه توضیحات وزیر نیرو برمی گردد: «پیشرفت فاز دوم طرح غدیر در سال های اخیر بسیار کند شده بود که رئیس جمهور دستور دادند با روش های کارشناسی، آب سد دز هرچه سریع تر به شبکه آبرسانی غدیر تزریق شده و به مردم خوزستان برسد. در این زمینه روشی را به دولت پیشنهاد دادیم تا آرزوی قدیمی مردم خوزستان برای دسترسی به آب شرب باکیفیت محقق شود که در صورت تصویب این روش در دولت، اطلاع رسانی خواهیم کرد». اگرچه باید منتظر توضیحات بیشتر در این باره باشیم اما به نظر می آید بخشی از این تغییر منبع، به کمبود جدی آب پشت سد کرخه برمی گردد که در هفته های گذشته عملا ذخیره آب این سد به آخرین لایه های خود رسیده است؛ این ماجرا البته به شرایط خوزستان و اعتراضات مردمی برمی گردد که نهادهای سیاسی امنیتی برای کنترل این وضعیت مصوب کردند که دبی خروجی از سد بیش از دو برابر افزایش پیدا کند که در کوتاه مدت مشکل مردم حل شود و حالا همین تصمیم، خود مسائل جدی تازه ای برای کنترل و مدیریت آب در پایان شهریور ایجاد کرده است.

 آبرسانی به ۸۰۰۰ روستای کشور در ۴ سال

دولت سیزدهم چه در روزهای انتخابات و چه پس از آن، اعداد و ارقامی مطرح می کند که معمولا عملی شدن آنها اگر نگوییم نشدنی که در شرایط کنونی دشوار است. در وزارت نیرو هم این روزها از این اعداد و ارقام شنیده می شود اما یکی از عملی ترین این برنامه ها احتمالا آبرسانی به روستاهای خوزستان است؛ با توجه به شروع این پروژه ها از سال ها پیش و در قالب طرح هایی مانند غدیر احتمالا این آبرسانی چندان دشوار نباشد؛ هرچند تحقق کامل آن هم نیازمند بودجه مهمی است. در این باره هم محرابیان گفته است که می خواهد در این چهار سال به هشت هزار روستا آبرسانی انجام دهد: «یکی از مهم تر ین برنامه های محوری ما آبرسانی به روستاها و مناطق محروم است. برنامه ریزی کردیم پوشش آب روستایی را از ۷۵ به ۹۰ درصد برسانیم، یعنی حدود هشت هزار روستا را در چهار سال باید آبرسانی کنیم». اما برای بودجه این طرح ها در این شرایط کسری بودجه جدی چه می توان کرد؟ محرابیان پیش تر در این باره هم گفته است: «در موضوع توزیع، می بایست به فکر تسریع اجرای طرح ها باشیم. کسری بودجه وجود دارد اما در کشور کمبود نقدینگی نداریم و موضوع کشور ما مدیریت نقدینگی است؛ اگر در بودجه هایی که تنظیم می شود طرح ها را به گونه ای تعریف کنیم تا بتوانیم از نقدینگی موجود کشور در این طرح ها و پروژه ها استفاده کنیم، مشکل رفع خواهد شد».

 ضرورتی به نام آمایش سرزمینی بر مبنای آب

اعداد و ارقام و همچنین تحلیل کارشناسان درباره راهکارهای کنترل و مدیریت بحران آب که در ماه های گذشته بارها در رسانه های مختلف هم منتشر و شنیده شده است، به خوبی یک ضرورت را نشان می دهد و آن هم بازنگری در سیاست های کشت ایران و مطالعات دقیق در زمینه آمایش سرزمینی بر مبنای آب است. خلاصه این توضیحات می گوید که باید متناسب با وضعیت کنونی کشور، شرایط اقتصادی، نیاز کشور به کالاهای ضروری و مهم تر از همه میزان آب، سیاست های کشت و کشاورزی در هر منطقه و استان به طور جدی اصلاح شود و نتیجه این پژوهش ها هم به سرعت عملی شود. به نظر می آید در برنامه محرابیان مانند وزرای پیشین توجه جدی به این مسئله چندان دیده نمی شود. او البته در همین سفر به خوزستان گفته بود که تامین آب کشاورزی استان خوزستان مشروط به رعایت الگوی کشت است اما این موضوع توجه بسیار جدی تر و عزم راسخ تر می خواهد. محرابیان درباره تامین آب کشاورزی خوزستان هم گفته است: «با توجه به اینکه شرایط خشک سالی را سپری می کنیم و حجم منابع آبی خوزستان کم است، قرار شد با یک مدیریت دقیق و کنترل شده به شرط رعایت الگوی کشت، آب کشاورزی خوزستان را به صورت کامل تامین کنیم». البته شاید قضاوت در این باره هنوز کمی زود باشد و باید منتظر لایحه آب دولت و همچنین انتشار دیگر برنامه های این وزارتخانه در هفته های آتی باشیم.

  • منبع خبر : شرق