شامگاه سه شنبه البته تا حوالی بامداد و حتی سحرگاه چهارشنبه، باز از آن ساعاتی بود که حال و هوای اتاق های مجازی «کلاب هاوس» انتخاباتی بود و البته از آن شب های به نسبت کم نظیری که کاربران فارسی زبانی که مشتاق بحثی خاص درباره انتخابات خردادماه ۱۴۰۰ و یک چهره متفاوت بودند، ناگزیر به استفاده از امکان و ویژگی استفاده از اتاق های مجازی گفت وگو به طور موازی شدند؛ چراکه هنوز ساعتی از آغاز «گفت وگوی آزاد با مصطفی تاجزاده» با عنوان «چرا نامزد شدم؟» نگذشته بود که جمعیت مخاطبانی که مشتاق شنیدن در این باره بودند، از سقف ۸۰۰۰ نفری که هر یک از اتاق های مجازی «کلاب هاوس» گنجایش دارند، گذشت و طی ساعات بعد، به گفته گردانندگان این نشست برخط انتخاباتی، این تعداد به حدود ۲۰ هزار نفر در این شبکه اجتماعی و چند هزار نفر دیگر در فضاهای مشابه در شبکه اجتماعی توییتر و اینستاگرام رسید.
چرا تاجزاده نامزد شد؟
مصطفی تاجزاده را شاید بیش از هر ویژگی به صراحت کلام در نقد حاکمیت می شناسیم و در شرایطی که باتوجه به نبود یا دست کم کمبود مرجعیت رسانه ای صداوسیما از یک سو و محدودیت های فراوان و البته ناضرور مطبوعات و رسانه های دیگر از سوی دیگر، کاربران شبکه های اجتماعی اخبار و تحولات سیاسی را از طریق فضای مجازی دنبال می کنند، احتمالا همان یک ویژگی تاجزاده در توضیح جذابیتش برای کاربران شبکه های اجتماعی، کافی و قانع کننده باشد. به خصوص حالا که فصل، فصل انتخابات است و تاجزاده دیگر نه صرفا در جایگاه یک کنشگر سیاسی منتقد که به رغم محبوبیت و جایگاه قابل اعتنایی که در فضای سیاست ورزی غیررسمی میان همفکرانش در اردوگاه اصلاح طلبان دارد، چندان فضایی برای کنشگری در سیاست ورزی رسمی یا به معنای دقیق تر حکمرانی و مدیریتی پیش روی خود نمی بیند، حالا در قامت یک کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری پیش رو اظهارنظر و ابراز عقیده می کند. هرچند در حالی که ۱۰ روزی از اعلام کاندیداتوری او می گذرد و شوک اولیه این خبر انتخاباتی که از آن به بمب خبری هم تعبیر شد، تا حدودی فروکش کرده، هنوز مهم ترین بحث و پرسش در این باره، بحث از احتمال تاییدصلاحیت اوست و پرسش از انگیزه های او از این اقدام، آن هم در شرایطی که احتمالا باتوجه به سال ها کنشگری سیاسی و البته تجربه برگزاری انتخابات به عنوان رییس ستاد انتخابات و معاون سیاسی وزارت کشور دولت اصلاحات خوب می داند که احتمال عبور از سد نظارت استصوابی شورای نگهبان چقدر است و بیراه نیست که بگوییم اگر خبر احتمالی تاییدصلاحیت تاجزاده بمب خبری انتخابات ریاست جمهوری است، خبر اعلام کاندیداتوری او که به واقع فضای به نسبت سرد انتخابات پیش رو را تا حدودی دگرگون کند.
چرا تاجزاده نامزد شد؟
تاجزاده اگرچه طول چند ساعت نشست اخیر «چرا نامزد شدم؟» نیز سعی کرد با توانایی بالایی که در فن خطابه و نطق سیاسی و بحث و مناظره از او می شناسیم، به نحوی از پاسخ صریح طفره برود و در عوض، دیدگاه و تحلیلش را درباره اوضاع مملکت و شرایط انتخابات پیش رو تشریح کند اما یکی، دو جا، تلویحا از این گفت که نسبت به احتمال ناچیز تاییدصلاحیت خود آگاه است، می داند محقق شدن این احتمال اندک و صدور مجوز حضورش در انتخابات به عنوان یک کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری به چه معناست و اگر چنین شود و نگاه شورای نگهبان به بحث بررسی صلاحیت کاندیداهای انتخابات، چنین بود که کسی مثل تاجزاده پذیرفته می شد، قاعدتا نه نیاز بود که یک کنشگر سیاسی همچون او چنین به نقد مسائل بپردازد و نه ضرورتی وجود داشت که به این ترتیب اعلام کاندیداتوری کند. اما به واقع تاجزاده چرا به رغم آگاهی به این مهم وارد میدان شده و کاربرانی که در آن نشست «کلاب هاوسی» حاضر بودند، چرا به رغم آگاهی از این نکات، تا نزدیک سحر پای این بحث نشستند؟ آن هم در حالی که بیراه نیست اگر بگوییم بین سطور سخنان اغلب پرسشگران در این نشست مجازی، با اشاراتی به فضای به نسبت سرد انتخابات همراه بود و تاکیداتی بر لزوم پاسخگویی تاجزاده درباره آنچه پس از ردصلاحیت احتمالی، در ذهن دارد. تاجزاده اما تا توانست از پاسخ به پرسش مرکزی این نشست طفره رفت و در نهایت هم دست کم حاضر نشد صراحتا توضیح دهد که «چرا نامزد شده است؟» و هدف و انگیزه حقیقی اش چیست. انگیزه ای که البته به رغم تلاش تاجزاده برای امتناع از بیان صریح آن، هم لابه لای گفته هایش مطرح شد و هم پیش از آن، قابل پیش بینی و اتفاقا وقتی عجیب بود که او پیشاپیش به این احتمال اعتراف می کرد.
کاندیداتوری برای کاندیداتوری
در این میان اما نکته ای که شاید هر ناظر به نسبت آگاه به مسائل سیاست ایران، بلافاصله پس از اطلاع از تصمیم تاجزاده به آن خواهد اندیشید، تلاش او برای «استفاده از فضای داغ رسانه ای پیش از انتخابات برای بیان رساتر دیدگاه ها، انتقادات و مطالبات» باشد. به هر روی همه می دانند که در آستانه هر انتخابات، فضای سیاسی-رسانه ای کشور نسبت به دیگر فصول سال، گشوده و تا حدودی بیش از باقی اوقات مهیای گفت وگو و کنشگری سیاسی است. به بیان خودمانی تر «آزادی پس از بیان» که کنشگران سیاسی بارها به طعنه و مطایبه از آن گفته و می گویند که مشکل در نبود آن است و نه خود «آزادی بیان»، در فصل انتخابات و به خصوص روزهای پیش از انتخابات، تاحدودی فراهم است و به ویژه آن چند نفری که خود را در قامت کاندیدای انتخابات به جامعه معرفی کرده و می کنند، معمولا بیش از هر زمان دیگر در عمر سیاسی شان، امکان این را دارند که با شهروندان روراست و صادق باشند. در واقع آنچه از قضا این روزها بیش از هر زمان مطرح است و اساسا بخشی از ناظران به عنوان یکی از عمده عوامل بی میلی نسبی شهروندان به مشارکت در انتخابات مطرح می کنند، همین نکته است که ملت از شنیدن شعارهای زیبای انتخاباتی خسته شده و بخشی به این نتیجه رسیده اند که آنچه معمولا با این عنوان مطرح می شود، لزوما قرار نیست عملیاتی شود و به این ترتیب، تاجزاده با اطلاع از امکان ناچیز حضورش در جمع آن کاندیداهای نهایی، ظاهرا تصمیم گرفته از این فرصت برای طرح مطالبات بهره برداری کند.
فرصت بازخوانی گفتمانی
آنچه اما او از این رهگذر به کف می آورد، می تواند بیش از این باشد. اصلاح طلبان درپی حوادثی که کشور پس از انتخابات ۹۲، ۹۴ و به خصوص ۹۶ از سر گذراند، حالا بیش از هر زمان خود را نیازمند «بازخوانی و بازسازی گفتمانی» و «تدوین مانیفست و مرام نامه اصلاحات» می بینند. نکته ای که اگرچه چند صباحی است باتوجه به نزدیک شدن به انتخابات، دوباره به حاشیه رفته اما حتما به یاد داریم که همین اواخر و زمانی که بحث از تشکیل نهاد اجماع ساز، هنوز در ابتدای راه و تازه رسانه ای شده، اساسا دو هدف از این مهم مورد اشاره بود که رسیدن به سازوکاری برای اجماع در خصوص کاندیدای انتخابات ۱۴۰۰ بود و آن دیگری همان بازخوانی گفتمانی و مانیفست اصلاحات. در چنین شرایطی است که کاندیداتوری تاجزاده، فارغ از نتیجه نهایی آن، دست کم می تواند افکار عمومی و به ویژه نسل جوان تری را که تصور روشنی از دوران اصلاحات ندارد، تا حدودی با بخشی از ایده های اصلاح طلبان که این سال ها کمتر به این عنوان مطرح بوده، آشنا کند و الگویی در اختیار افکار عمومی قرار دهد که به موجب آن، اصلاح طلبان را صرفا با آنچه فی المثل از رویکرد و عملکرد دولت روحانی در ذهن دارند، یکی نپندارند.
همگرایی دو رویکرد اصلاح طلبان
این نکته را نیز می توان اضافه کرد که اصلاح طلبانی که به خصوص این چند سال اخیر، میان دوراهی اصلاحات «جامعه -محور» و «دولت یا انتخابات-محور»، در نهایت خواهان توجه به هر دو بودند و حال این اقدام به اصطلاح «انتخابات- محور» از جانب اصلاح طلبی از جنس تاجزاده که اگر نگوییم به طیف نخست تعلق دارد، باید بپذیریم که از رویکرد «جامعه- محور» دور نیست، می تواند زمینه ای باشد برای پیگیری توامان این هر دو مشی مورد بحث. تاجزاده البته هرگز مخالف رویکرد «انتخابات- محور» نبوده و حتی از کسانی است که بر اهمیت انتخابات تاکید دارند. اما نه لزوما از اصلاح طلبانی که حضور در انتخابات را به هر شرط و حال اولویت می پندارند و نوعی وظیفه تا کنش سیاسی!
۲ دستاورد متفاوت تاجزاده و اصلاح طلبان
کاندیداتوری تاجزاده اما علاوه بر کلیت جریان اصلاحات، قطعا عواید و دستاوردهایی شخصی نیز برای خود او به همراه دارد. چه آنکه باوجود شناخته شده بودن او نزد آشنایان سیاست ایرانی و با اینکه چنانکه اشاره شد، حضورش در یک اتاق مجازی «کلاب هاوس» می تواند چندهزار نفر را ساعت ها به خود جلب کند اما واقعیت آن است که میلیون ها ایرانی احتمالا نام او را هم نشنیده باشند. فراموش نکنیم همین آخرین نظرسنجی ایسپا درباره کاندیداهای انتخابات، نشان از این داشت که درصد قابل توجهی از شهروندان حتی شناختی از چهره هایی چون سیدابراهیم رییسی و محمدجواد ظریف نداشتند و با این حساب، ، حتی اگر تاجزاده درنهایت موفق به عبور از فیلتر نظارت استصوابی نشده و نتواند خود را در قامت یک کاندیدای ریاست جمهوری به افکار عمومی عرضه کند، دست کم می تواند از این فرصت برای ارتقای پایگاه اجتماعی خود به عنوان یک کنشگر سیاسی بهره ببرد. در این میان اما در حالی که برخی اصلاح طلبان آشکار و عمدتا پنهان، از این اقدام تاجزاده ناراضی اند و معتقدند این رویه نوعی تندروی سیاسی است که منجر به حساسیت حاکمیت و درنتیجه افزایش فشارها و حتی ردصلاحیت گزینه های میانه روی جریان اصلاحات می شود و نیز فارغ از اینکه نمی توان این استدلال را یکسر نامربوط و بی اساس تلقی کرد و به آن بی توجه بود، کاندیداتوری تاجزاده حداقل از یک منظر می تواند خواست این طیف از اصلاح طلبان منتقد تندروی را تامین کند و آن، همان مهم ترین مشکل این جریان سیاسی، یعنی مشارکت شهروندان و فضای به نسبت سرد انتخابات است. حالا اما به هر کم و کیف، فضا کمی تکان خورده و دست کم نسبت به روزهای پیش از اعلام کاندیداتوری تاجزاده و به خصوص در قیاس با بازه زمانی یک هفته از اعلام کناره گیری سیدحسن خمینی تا ورود تاجزاده، بحث انتخابات اگر نه داغ، اما کمی گرم شده است.
احیای روابط اصلاح طلبان و جامعه مدنی
همزمان تاجزاده و البته دیگر اصلاح طلبان می توانند از این فرصت انتخاباتی برای احیای روابط اصلاح طلبان و برخی کنشگران و جنبش های سیاسی- مدنی مترقی و تحول خواه همچون کنشگران حقوق زنان، اقوام، مذاهب و دیگر فعالان مدنی استفاده کنند. روابطی که روزگاری نه چندان دور، چنان درهم تنیده بود که این جریان ها دست کم در بزنگاه های انتخاباتی به عنوان نوعی متحد و موتلف وارد گود می شدند اما حالا هر کدام تک افتاده و در عمل، همگی متضرر شده اند.
اصلاح طلبان و ملت-حکومت
کاندیداتوری تاجزاده اما چنانکه خود نیز لابه لای صحبت های کلاب هاوسی اخیر به کرات موردتاکید قرار داده، از این جهت نیز حایز اهمیت است که تکلیف اصلاح طلبان را برای ادامه مسیر روشن می کند و آنان بدین ترتیب درخواهند یافت که آیا حاکمیت خواهان همکاری و حضور آنان در صحنه، به آن نحو که اصلاح طلبان مورد نظر دارند، هست یا اصلاح طلبان صرفا در صورتی می توانند نقشی در حکمرانی ایفا کنند که مطلوب حاکمیت باشند. همزمان اما این اقدام می تواند به نحوی در نوع و نحوه ارتباط پایگاه اجتماعی اصلاح طلبان نیز با این جریان سیاسی موثر باشد. شهروندانی که طی چند انتخابات اخیر همراه و پایگاه اصلاح طلبان بودند و در حالی جای خالی شان در انتخابات مجلس یازدهم به روشنی احساس شد که اصلاح طلبان نیز دست کم رسما از هیچ کاندیدایی حمایت نکرده بودند. آنچه اما درنهایت باید مدنظر داشته باشیم، احتمال بالای ردصلاحیت تاجزاده است و اینکه او و مهم تر از او، جریان سیاسی که او خود را مفتخر به عضویت در آن می داند، پس از آن چه خواهد کرد و به کدام مسیر می رود. انتخابی که حتی اگر به عدم حمایت اصلاح طلبان از یک کاندیدا در انتخابات پیش رو بینجامد.
- نویسنده : علیرضا کیانپور
- منبع خبر : «اعتماد»
Sunday, 13 October , 2024