«سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی» کشور در حال خاک خوردن است؛ این در حالی است که بر اساس آمارها حجم تجارت جهانی گیاهان دارویی از ۶۰میلیارد دلار در سال ۱۹۹۶ به ۱۰۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰ افزایش یافته است و براساس پیش بینی بانک جهانی در سال ۲۰۵۰ گردش مالی و تجارت جهانی متمرکز و مبتنی بر گیاهان دارویی و داروهای گیاهی به حدود ۵۰۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید که متاسفانه سهم ایران از تجارت جهانی گیاهان دارویی با وجود ظرفیت عظیم کشورمان در این حوزه، چیزی نزدیک به صفر است!

در بیشتر کشورهای توسعه یافته، طب سنتی در ابعاد مختلف تحت حمایت دولت قرار گرفته و سهم خوبی از تامین سلامت مردم را در سیستم سلامت کشور به عهده گرفته است. طب سنتی چین ۴۰ درصد خدمات بهداشتی و درمانی را در این کشور به عهده دارد؛ پوشش بیمه ای هزینه درمان، دارو و خدمات طب سنتی در ژاپن، چین، کره و ویتنام به صورت کامل است و در کشورهای آلمان، استرالیا، نروژ، انگلستان، کانادا و آمریکا قسمتی از هزینه ها توسط سازمان های بیمه پرداخت می شود. در همین راستا «بابک اعمایی» فعال این حوزه و واردکننده گیاهان دارویی در این خصوص می گوید: حدود دو سال است که بازار راکد است که عمدتا به دلیل بحث افزایش نرخ دلار است. اعمایی می افزاید: از سوی دیگر چون بخش قابل توجهی از گیاهان دارویی از افغانستان و پاکستان و عمدتا به صورت قاچاق می آید، با اتفاقاتی که در منطقه رخ داده مرزها به نوعی بسته شده و لذا در گیاهان دارویی وارداتی بازار راکد است.

وی ادامه می دهد: به عبارت دیگر در حالی که در حوزه تولید گیاهان دارویی ایران بعد از حدود یک سال و نیم وضعیت خوب است، در حوزه واردات کاملا راکد است. اعمایی همچنین در پاسخ به این سوال که کدام گیاهان دارویی موجود در بازار وارداتی است، می گوید: اصولا محصولاتی که برای دارو مصرف می شود و محصولاتی که به اصطلاح در حوزه طب اسلامی عرضه می شود وارداتی است؛ از جمله هلیله، کندر، سنبل الطیب و… که غالبا از پاکستان می آید. وی درباره بیشترین تقاضای بازار برای گیاهان دارویی وارداتی نیز ادامه می دهد: تقاضا برای گیاهان وارداتی بستگی به فصل دارد؛ یعنی هرچقدر به سمت فصل سرما می رویم مصرف محصول «هلیله و زنیان» بالاتر می رود و بالطبع تقاضا هم بالاتر می رود.

بر اساس این گزارش یکی از اصلی ترین محصولات وارداتی در این حوزه هل است که بسیار هم افزایش قیمت داشته است. «فرهاد نصیری» دیگر واردکننده گیاهان دارویی در این خصوص می گوید: در حال حاضر قیمت هل بسیار بالا رفته است و غالبا به صورت بسته بندی شده و سورت شده از پاکستان و هند وارد کشور می شود. نصیری اظهار می کند: نکته حائز اهمیت درباره گیاهان دارویی داخلی که بسیار هم مساله ساز شده عدم سورت کردن و بسته بندی کردن محصولات است. به عنوان مثال محصولی مانند «سیاه دانه» عمدتا از پاکستان و هند وارد می شود، این در حالی است که محصول سیاه دانه اصفهان کیفیت  بسیار بالایی دارد.

وی ادامه می دهد: با وجود این تنها مشکل سیاه دانه ایران این است که حاوی سنگ است؛ یعنی در حالی که سیستم سورتینگ دیگر کشورهای صادر کننده تقریبا ۹/ ۹۹ درصد است آن هم به این دلیل که سال ها در این حوزه کار کرده اند و به روز هستند، ما چنین سیستمی نداریم. وی خاطرنشان می کند: با این تفاسیر اگر از یک طرف بتوانند در حوزه سورتینگ و بسته بندی گیاهان دارویی داخلی اقداماتی انجام دهند و از سوی دیگر در صنایع تبدیلی این حوزه نیز سرمایه گذاری شود علاوه بر اینکه در بازار داخلی بهتر عمل می کنند در بحث صادرات نیز می توان گام های موثری برداشت. نصیری درباره وضعیت صادرات گیاهان دارویی ایران نیز می گوید: ما عمدتا در این حوزه مواد اولیه به کشورهایی مثل هند ارسال می کنیم که مجددا پس از فرآوری شدن  به ایران برمی گردد.

وی ادامه می دهد: در واقع در حوزه صادرات گیاهان دارویی عمدتا در بخش صمغی جات درختی خوب کار می کنیم که به شدت مصرف دارویی دارد. از سوی دیگر در حوزه اسانس گیری خوب کار می کنند و صنایع تبدیلی این حوزه خوب رشد کرده است به همین دلیل صادرات خوبی داریم. بر اساس این گزارش اگرچه کشورهایی مانند ایران، هند، پاکستان و… از گیاهان دارویی به وفور استفاده می کنند اما به گفته «فرهاد مضروبی» دیگر فعال این حوزه، طب سنتی در این مناطق متفاوت است و این تفاوت طب در ایران، هند، پاکستان و منطقه خلیج فارس، باعث شده بسیاری از گیاهان دارویی که برای ما اهمیت دارد برای این کشورها مهم نیست و برعکس؛ یعنی اگرچه اشتراکات زیادی در این حوزه داریم اما اختلافات بسیار زیادی نیز داریم.

مضروبی در ادامه می گوید: به عنوان مثال ما در ایران کندر را به عنوان آدامس می جویم اما در حوزه خلیج فارس کندر محصولی است که آن را مثل اسپند دود می کنند. بنابراین تفاوت های کاربردی دارد و لذا نوع و حجم مصرف متفاوت است. وی همچنین درباره محصولات وارداتی از کشورهای آفریقایی نیز اظهار می کند: علاوه بر کشورهای هند، پاکستان و افغانستان، یکی از حوزه های دیگر وارداتی ما آفریقای جنوبی است؛ یعنی یکی از بزرگ ترین منابع وارداتی ما آن منطقه است که غالبا از آن منطقه صمغی جات خاص را به طور غیرمستقیم و از طریق هند وارد می کنیم. مضروبی تاکید می کند: در واقع ۷۰ تا ۸۰ درصد گیاهان دارویی وارداتی ما از طریق هند و پاکستان انجام می شود چون این دو کشور وزارتخانه ای به نام «وزارت طب سنتی» دارند و به قدری سیستم شان رشد یافته است که قابل  مقایسه با ما نیستند.  در ایران وقتی یک تصمیم از بالا گرفته می شود تا ۱۰سال می توانند ریل حرکتی هر حوزه ای را تغییر بدهند.