آغاز سال تحصیلی همواره در تاریخ و فرهنگ ما ایرانیان به نیکی یاد می شده؛ اما دو، سه سالی است کرونا قاعده آغاز و انجام سال تحصیلی را دگرگون کرده است. شیوع بیماری کووید۱۹ به ناگاه کیان تعلیم و تربیت و نهادهای آموزشی را با خطر تعطیلی مواجه کرد و بیم آن می رفت که میلیون ها و بلکه میلیاردها انسان در سراسر جهان از تحصیل، تعلیم و تربیت محروم بمانند. فناوری اطلاعات و ارتباطات با همکاری همه عوامل آموزشی، در دو سال اخیر به صورت معجزه آسایی به یاری دولت ها، ملت ها و همه علاقه مندان به تحصیل و یادگیری آمد و توانست از تعطیلی نهادهای آموزشی در سراسر جهان جلوگیری کند و آموزش مجازی یا یادگیری الکترونیکی به همگان این نوید را داد که گرچه مدارس و دانشگاه ها بسته می شوند، اما تعلیم، تربیت و یادگیری تعطیل نخواهد شد و بدین سان حدود دو سال است همه امورات آموزشی در بستر آموزش مجازی ارائه می شود. امروزه که با واکسیناسیون آحاد جامعه خطر گسترش بیماری یاغی کووید۱۹ مهار شده است، به نظر می رسد میل به آموزش حضوری به عنوان یک خواست همگانی، نه فقط در ایران بلکه در همه جهان فراگیر شده و مهم ترین پرسش آن است که آیا آموزش مجازی باید تداوم یابد یا باید برای همیشه از او خداحافظی کنیم؟ پاسخ این پرسش چیست؟
۱- آموزش مجازی یا به عبارت صحیح تر «یادگیری الکترونیکی» یا e-learning بیش از سه دهه است بخشی از ماموریت های رسمی نهادهای آموزشی به ویژه آموزش عالی را بر عهده دارد و این مدل آموزشی گرچه ابتدا برای گروه های خاص همچون شاغلان، محرومان از تحصیل و… پیش بینی شده بود، اما به مرور زمان به عنوان یک زیرنظام آموزشی، بسیاری از گروه های شغلی و آموزشی را شامل شده است؛ چنانچه در حال حاضر در دنیا و ایران، موسسات، دانشگاه ها و مدارس بزرگی به طور کامل در بستر یادگیری الکترونیکی یا e-learning خدمات آموزشی و پژوهشی خود را ارائه می دهند و قطعا از کیفیت مناسب و مورد تایید نهادهای رسمی آموزشی نیز برخوردار هستند. بنابراین این پدیده دارای قدمت، فلسفه، کارایی و اثربخشی بوده است.
۲- بر اساس پیش بینی های سازمان بهداشت جهانی گرچه تولید و به کارگیری واکسن ها تاکنون توانسته است میزان مرگ ومیرها را کاهش دهد، اما هنوز نتوانسته این بیماری را به طور کامل ریشه کن کند و بر اساس نظرات اعلام شده، این بیماری همچون سایر بیماری های هم گروه، هیچ وقت از بین نخواهد رفت و یک همزیستی را با انسان خواهد داشت؛ به علاوه، نمونه های جهش یافته این بیماری همچنان در حال گسترش و شیوع است. بنابراین عقل سلیم حکم می کند بهره مندی از آموزش مجازی همچنان به عنوان یک گزینه جایگزین در برنامه ها منظور شود.
۳- امروزه با گسترش اینترنت و توسعه شبکه های اجتماعی، بهره گیری از فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی بخش لاینفک زندگی همه آحاد جامعه شده و این مهم برای جوانان، نوجوانان و نهادهای آموزشی اهمیت مضاعفی پیدا کرده است؛ تا جایی که حذف این ابزارها و قابلیت های فناوری اطلاعات غیرممکن و نشدنی است. بر همین اساس، به کارگیری ابزارهای آموزشی و کمک آموزشی در بستر فضای مجازی امری اجتناب ناپذیر است. در نتیجه، آموزش مجازی نه فقط یک انتخاب و نیاز بلکه یک الزام و اجبار برای تحصیل و یادگیری است.
۴- آموزش مجازی هم یک فرصت است و هم می تواند یک محدودیت باشد. فرصت به دلیل استفاده از مزایای ارزشمند آن همچون حذف زمان و مکان در یادگیری، همیشه در دسترس بودن آموزش و خدمات یادگیری، برخورداری از قابلیت های چندرسانه ای در امر یادگیری و… و محدودیت به دلیل حذف آموزش به صورت حضوری و چهره به چهره، محدودیت در تعامل با معلمان و سایر دانشجویان و دانش آموزان، نارسایی در زیرساخت ها و اختلال در لذت بردن از یادگیری و… . چه خوب است در یک نگاه به آینده، مزیت ها همچنان تقویت و محدودیت ها کاهش یابد و مطالعات نشان داده است که مدل آموزش ترکیبی یا Blended learning گزینه مناسبی برای همگان خواهد بود.
۵- بنابراین آنچه در شرایط موجود می توان به آن توصیه کرد، این است که به هیچ وجه به صلاح نهادها و دست اندرکاران آموزشی نیست که با این پدیده تحول آفرین بی تفاوت و ساده انگاره برخورد کنند؛ زیرا مطالعات و بررسی ها نشان داده یادگیری الکترونیکی همچون بانکداری الکترونیک، تجارت الکترونیک و در یک معنای کامل دولت الکترونیک همه مولفه های آموزش و یادگیری را متحول خواهد کرد و بخش لاینفک فرایند یادگیری و یاددهی خواهد بود.
این امر با ورود فناوری های تحول آفرینی مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، یادگیری موبایل، هوش شناختی، فناوری هم گرا، وب هوشمند، تحول دیجیتال و… بسیار گسترده تر، فراگیرتر و موثر خواهد بود؛ تا جایی که امروزه کارشناسان تعلیم و تربیت به یادگیری عمیق، یادگیری مادام العمر و یادگیری پایدار و راه های تحقق آن می اندیشند.
۶- الزامات ورود به جامعه جدید یا دنیای مجازی و عصر تحول دیجیتال، همگامی و همراهی با یادگیری الکترونیکی است و همراهی با این پدیده شگفت آور قرن بیست ویک، درک صحیح از یادگیری الکترونیکی و فناوری های تحول آفرین به ویژه تحول دیجیتال از یک سو و تامین سازوکارهای لازم برای آشنایی یادگیرندگان (اعم از دانشجویان و دانش آموزان)، تسهیلگران (استادان و معلمان) و پشتیبانان (فنی، آموزشی، تحصیلی و تربیتی) و کمک به تواناسازی آنان برای بهره مندی از این فناوری های نوین و تامین زیرساخت خطوط ارتباطی برای ارائه خدمات آسان و در دسترس و در همه زمان ها و مکان ها از سوی دیگر.
۷- اینک مناسب ترین فرصت برای دولتمردان و دست اندرکاران، سیاست گذاران، برنامه ریزان و مدیران ارشد نظام آموزش عالی و آموزش و پرورش و حتی نظام آموزش پزشکی است که نهادهای آموزشی را با رویکرد آموزش ترکیبی و تلفیقی برای شرایط پس از کرونا آماده کنند و از آموزش مزاجی به آموزش مجازی هجرت کنند. باید به کرونا درود فرستاد که مدیران ارشد نظام های آموزشی از جمله استادان، معلمان، دانشجویان و دانش آموزان را وادار کرد تحول در نظام های آموزشی را که ذاتا محافظه کار است، بپذیرند و نسبت به روزآمد و کارآمدکردن ماموریت های آموزشی بیش از گذشته همت گمارند. باید بپذیریم که راه اساسی تحول در نظام های آموزشی از بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات و فناوری های تحول آفرین خواهد گذشت تا فرایند یادگیری -یاددهی لذت بخش، عمیق و ماندگار شود؛ امری که ماموریت اصلی تحول دیجیتال در نهادهای آموزشی است.
- نویسنده : دکتر رحیم عبادی
- منبع خبر : شرق
Sunday, 3 November , 2024