مریم حق بیان به طور کلی از پنج محصول نظیر کلزا، کنجد، آفتابگردان، سویا و گلرنگ روغن خوراکی استحصال میشود. عقبماندگی شدید در تولید دانههای روغنی و وابستگی حدود ۸۴ درصدی آن، امنیت غذایی کشور را مورد تهدید جدی قرار داده و از طرفی بیشترین ارز کشور در واردات مواد غذایی استراتژیک، صرف واردات این […]
مریم حق بیان
به طور کلی از پنج محصول نظیر کلزا، کنجد، آفتابگردان، سویا و گلرنگ روغن خوراکی استحصال میشود. عقبماندگی شدید در تولید دانههای روغنی و وابستگی حدود ۸۴ درصدی آن، امنیت غذایی کشور را مورد تهدید جدی قرار داده و از طرفی بیشترین ارز کشور در واردات مواد غذایی استراتژیک، صرف واردات این محصول و فرآوردههای آن میشود و هر ساله این واردات بهدلیل افزایش مصرف سرانه و ازدیاد جمعیت بیشتر میشود. از سوی دیگر پایداری تولید گندم و غلات کشور به کشت دانههای روغنی در تناوب آن بستگی دارد که اگر کشت دانههای روغنی را در تناوب غلات قرار نگیرد قطعاً پایداری تولید گندم و سایر غلات از دست میرود.و کشور مجبور به واردات این محصولات نیز خواهد شد. از سویی وابستگی شدید صنعت دام و بهویژه طیور به کنجاله دانههای روغنی وارداتی، تأمین پروتئین مورد نیاز جامعه را دچار مخاطره و نااطمینانی میکند و اجرای طرح جهش تولید دانههای روغنی از جهت کاهش وابستگی به کنجاله هم حائز اهمیت است. اگر ارز ترجیحی واردات روغن خام و دانههای روغنی حذف شود کشت در داخل به صرفه میشود. در ضمن کارخانههای روغنکشی هم به سمت خرید داخل تمایل پیدا میکنند و کشت دانههای روغنی خود بهخود در کشور جان میگیرد. این اقدام میتواند راهکار خیلی مناسبی برای توسعه کشت دانههای روغنی و به تبع تولید روغن خوراکی در کشور باشد.
وابستگی حدود ۹۰ درصد به واردات روغن و کنجاله مشکلات عدیدهای را برای کشور در زمینه تأمین، وابستگی به نوسانات قیمت جهانی بهوجود آورده است. در کنار وابستگی به دو کالای استراتژیک روغن) جهت مصارف خوراکی و (کنجاله) جهت تولید مرغ و گوشت، شیر و تخم مرغ (در کنار موضوع استفاده از فرصتهای مبارزه با آفات، افزایش پایداری خاک، افزایش تولید در کشت بعدی، افزایش درآمد کشاورزان، افزایش پایداری خاک و جلوگیری از فرسایش خاک نیز مطرح میباشد.
طرح خوداتکایی دانههای روغنی یکی از مهمترین طرحهای وزارت جهاد کشاورزی در جهت کاهش وابستگی به خارج و تأمین نیاز روغن کشور در داخل است؛ طرحی که به سرانجام رسیدن آن میتواند منجر به تأمین امنیت غذایی، اشتغالزایی و جلوگیری از خروج ارز از کشور شود. هر چند که طی سالهای گذشته دولت بر اجرای این طرح تاکید زیادی داشته و حدود ١٠ درصد نیز ضریب خوداتکایی بهبود یافته، اما عقبماندگی زیادی در برنامه مشاهده میشود.طرح خوداتکایی دانههای روغنی یکی از هشت طرح خوداتکایی محصولات اساسی بود که توسط وزارت جهادکشاورزی شد. اجرای این طرح ۱۰ ساله که تا افق ۱۴۰۴ تدوین شده بود از نیمه دوم سال ۹۴ آغاز شد. در این زمینه علیرضا مهاجر، مجری دانههای روغنی وزارت جهادکشاورزی اعلام کرده بود: ما برنامهای ۱۰ سال برای خوداتکایی در این زمینه داریم که بر این اساس باید تا در پایان این ۱۰ سال، حداقل ۷۰ درصد نیاز کشور را به روغن در داخل تأمین کنیم؛ بیشترین تمرکز ما در این زمینه روی محصول کلزا است چراکه این دانه در پاییز کشت میشود و از نزولات جوی استفاده میکند بنابراین به حل بحران کم آبی کشور نیز کمک خواهد شد.
۱۰درصد رشد، ۵ سال بعد از اجرای طرح خوداتکایی
با گذشت حدود ۵ سال از اجرای این طرح، پیشبینیهای مسؤولان وزارت جهاد کشاورزی تاکنون محقق نشده و عقبماندگی زیادی در این حوزه مشاهده میشود. به عبارتی طی این سالها گذشته میزان خوداتکایی تنها حدود ۱۰ درصد رشد کرده و از شش درصد به ١۶ درصد رسیده است. همچنین وضعیت موجود نیز گویای این نیست که مسؤولان بتوانند در مدت باقیمانده عقبماندگی ایجاد شده را جبران کنند و به اهداف برنامه دست یابند. به گفته مسؤولان وزارت جهاد کشاورزی در سال ۹۴، حدود ۹۶ درصد از روغن مورد نیاز کشور، وارداتی بود و ۶ درصد تولید داخل محسوب میشد و در حال حاضر ۱۶ درصد روغن مورد نیاز کشور تولید داخل است.
میزان واردات و مصرف دانههای روغنی کنجاله و روغن در کشور
بر اساس میانگین واردات طی ۱۰ سال اخیر، میزان نیاز به کنجاله ۳ میلیون تن که از این میزان حدود ۲٫۵ تا ۲٫۸ میلیون تن نیاز به کنجاله سویا و میزان نیاز به روغن خام نیز حدود ۱٫۵ میلیون تن میباشد نکته مهم آن است که در تأمین نیاز کشور بایستی اولویت واردات مواد اولیه (دانه روغنی) باشد و نه واردات محصولات نهایی.
مزیت ورود دانههای روغنی به جای کنجاله
ضروری است که دولتها متناسب با افزایش تولید دانههای روغنی در داخل کشور نظام تعرفهای را بهصورتی تنظیم نمایند که زنجیره ارزش تأمین روغن وکنجاله دارای حداکثر منافع باشد.
به عبارتی در جهت ایجاد ارزش افزوده، حفظ و ایجاد اشتغال، امنیت غذایی و جلوگیری از نوسانات بازار جهانی، اولویت واردات را به سوی مواد اولیه (دانههای روغنی) هدایت نماید.خوشبختانه پس از سالها تلاش و ارایه طرحهای کارشناسی امسال دولت بین تعرفه واردات دانههای روغنی و کنجاله اختلاف ۱۰درصدی در جهت افزایش تولید در داخل ایجاد نموده است. همچنین واردکنندگان کنجاله نیز همانند واردکنندگان دانههای روغنی، روغن خام در طرح استفاده از تخفیف تعرفه درصورت خرید دانه داخلی مشارکت داده شدند. در این زمینه لازم به ذکر است. بررسیهای کارشناسی حاکی از رابطه مستقیم بین میزان واردات کنجاله با کاهش تولید دانههای روغنی در داخل کشور وجود دارد.
به عبارتی، در سالهایی که تعرفه واردات کنجاله با تعرفه واردات دانه برابر بوده و میزان واردات کنجاله افزایش داشته، میزان تولید دانههای داخلی کاهش داشته است.
از بزرگترین مشکلات صنعت روغنکشی تسهیل واردات کنجاله نسبت به واردات دانههای روغنی میباشد. در سال۹۲ حدود ۹۲ درصد ظرفیت کارخانجات بلا استفاده بود. این امر در سال ۹۸ به حدود ۵۰ درصد کاهش یافت. اجراییسازی توسعه کشت دانههای روغنی و متناسبسازی روند واردات با لحاظ تولید داخل، میتواند راهگشای تولید داخلی باشد. رشد واقعی و پایدار صنایع روغنکشی از رشد تولید دانههای داخلی و متناسبسازی میزان واردات با تولید داخل و جلوگیری از واردات محصولات نهایی میگذرد.
همچنین درخصوص نقش واردات در میزان خود اتکایی نیز لازم بذکر است آنچه که به تولید داخلی دانههای روغنی آسیب میرساند، عدم حمایت واقعی دولت از طرح توسعه کشت میباشد.متأسفانه دولت هیچگاه بودجه مناسبی جهت خرید دانههای روغنی اختصاص نمیدهد و همیشه در پی تأمین زیان خرید دانههای به قمیت تضمینی از طریق واردات میباشد. در کنار این امر متأسفانه دولت تنها به افزایش قیمت خرید تضمینی به عنوان تنها ابزار توسعه کشت نگاه دارد و از سایر ابزارها و حمایتها که در کشورهای توسعه یافته استفاده میشود غافل است.
وضعیت تولید دانههای روغنی در کشور
در طرح توسعه کشت دانههای روغنی که در دهه ۸۰ طراحی و اجرا شد، تولید دانههای روغنی به ۶۲۸ هزار تن رسید اما با تغییر سیاستها و مشکلات طرح توسعه کشت دانههای روغنی مانند عدم توجه به بخش بازرگانی و حذف تعرفه واردات کنجاله، تولیددانههای روغنی به حدود ۲۰۰ هزار تن در سال ۹۲ رسید. اما با اقدامات مناسبی که صورت پذیرفته، تولید دانههای روغنی در سال گذشته مجدداً به ۴۳۰ هزار تن رسید. به عبارتی حدود ۱۵ درصد از روغن مورد نیاز از محل تولیدات داخلی تأمین شد. البته نسبت به سطح مطلوب فاصله بسیار زیادی وجود دارد که نیازمند اتخاذ تدابیر مناسب میباشد.
در همین راستا معاون مجری طرح دانههای روغنی وزارت جهادکشاورزی از برنامهریزی برای کشت بیش از ۵۰ هزار هکتار سویا در سال زراعی جاری (۱۴۰۰) خبر داد.به گزارش وزارت جهادکشاورزی، غلامحسین خدرایی از برنامهریزی برای کشت بیش از ۵۰ هزار هکتار سویا در سال زراعی جاری خبر داد و افزود: در حال حاضر ۳ هزار تن بذر سویا توسط شرکت خدمات حمایتی کشاورزی و کارخانههای تولید کننده بذر، تهیه و آماده توزیع بین کشاورزان است.وی با بیان اینکه گلستان، مازندران و اردبیل از استانهای عمده کشت سویا هستند، اظهار داشت: با برنامهریزیهایی که شده، امسال توسعه کشت سویا را در استان خوزستان و ایلام نیز خواهیم داشت.
خدرایی به افزایش قیمتهای خرید تضمینی دانههای روغنی توسط شورای قیمتگذاری و اتخاذ سیاستهای حمایتی محصولات اساسی کشاورزی اشاره کرد و اظهار داشت: بر اساس تصمیم این شورا، قیمت خرید تضمینی هر کیلو گرم سویا از ۶٫۶۰۰ تومان به بیش از ۱۲ هزار و ۴۰۰ تومان افزایش یافته که عدد خوبی است.وی گفت: کشت سویا از اواخر خرداد امسال آغاز شده است.
معاون مجری طرح دانههای روغنی وزارت جهاد کشاورزی درباره کشت کنجد گفت: امسال کشت ۸۰ هزار هکتار کنجد هدفگذاری شده و ۱۸ استان کشور ظرفیت کشت این محصول را دارند. وی ادامه داد: یکی از مشکلات در مورد کنجد، برداشت با دست بود که با توجه به بالا بودن هزینه کارگری، کشت این دانه برای کشاورزان صرف نداشت، اما ورود یک رقم مقاوم به ریزش موجب شده برداشت این محصول با کمباین انجام شود.
خدرایی اظهار داشت: امسال رقم مقاوم به ریزش در هفت تا هشت استان از جمله در گلستان و مازندران کشت شده، اما قصد داریم کشت این رقم را در کل کشور گسترش دهیم. وی افزود: کشت کنجد در مناطق سرد از اواخر اردیبهشت، در مناطقی همچون خوزستان از اواخر تیر و در مناطق گرم از اسفند آغاز میشود.
معاون مجری طرح دانههای روغنی وزارت جهاد کشاورزی گفت: از آنجایی که قیمت هر کیلو گرم کنجد در بازار بالای ۳۰ هزار تومان است، از این رو خرید این محصول به صورت توافقی انجام میشود.وی با اشاره به برنامهریزی کشت ۲۰ هزار هکتار آفتابگردان نیز اذعان داشت: تاکنون بیش از ۴۵۰۰ هکتار آفتابگردان کشت شده و امیدواریم برنامه کشت ۲۰ هزار هکتار محقق شود.خدرایی اضافه کرد: امسال حدود ۳۰ تن بذر برای کشت آفتابگردان تهیه شده است.وی در مورد کشت گلرنگ اظهار داشت: در سال زراعی جاری حدود ۵ هزار هکتار کشت گلرنگ داشتیم و برای سال زراعی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ کشت ۲۵ هزار هکتار از این محصول را برنامهریزی کردهایم.خدرایی افزود: کشت گلرنگ از مهر آغاز و تا پایان اسفند ادامه دارد.
وی به مشارکت ستاد فرمان اجرایی امام (ره) در کشت دیم دانههای روغنی اشاره کرد و گفت: در سال زراعی جاری این ستاد در کشت دیم ۳۵ هزار هکتار کلزا و گلرنگ کمک کرد.معاون مجری طرح دانههای روغنی وزارت جهادکشاورزی با بیان این که بخشی از ۵ هزار هکتار کشت گلرنگ به صورت دیم است، اظهار داشت: عملکرد گلرنگ در اراضی دیم یک تن در هکتار و در اراضی آبی دو تن در هکتار است.
وضعیت کارخانههای روغنکشی در کشور
۲۶کارخانه روغنکشی با ظرفیت بالغ بر ۵ میلیون تن با پراکنش در سراسر کشور وجود دارد. خوشبختانه با اتخاذ تدابیر مناسب و استفاده از فرصت ایجاد شده در بازار جهانی، تولید متوقف شده کارخانجات مجدداً فعال شد. به صورتی که تولید ۳۰۰ هزار تن در سال ۹۲ به بیش از ۳ میلیون تن در سال ۹۷ رسید البته با مشکلات بسیاری که در سال گذشته حادث شد مانند مشکلات ارزی و تحریمها میزان تولید در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۷ کاهش یافت و به ۲٫۵ میلیون تن رسید.
میزان خرید کارخانههای روغنکشی از تولیدات داخلی
در سال زراعی ۹۹ – ۹۸ حدود ۴۲۰ هزار تن دانه روغنی تولیدی کشاورزان به ارزش حدود ۱٫۳۹۸ میلیارد تومان توسط صنایع تبدیلی خریداری و در کمترین زمان پول آن به کشاورزان پرداخت شد.
علت واردات بیشتر کنجاله از دانههای روغنی در سال ۹۹
معمولاً کشورهای بزرگ تولید کننده به دلیل حفظ اشتغال، حفظ ارزش افزوده تمایل به صادرات محصولات نهایی (روغن خام وکنجاله) نسبت به صادرات دانههای روغنی دارند.
اما این وظیفه دولت است که در جهت منافع عمومی، ایجاد اشتغال و حفظ ارزش افزوده با سیاستگزاری مناسب از واردات محصولات نهایی به جای واردات مواد اولیه (البته در صورت نیاز) جلوگیری نماید. خوشبختانه سال۹۹ تعرفه واردات کنجاله حدود ۱۰ درصد نسبت به سال ۹۸ افزایش یافت.
Saturday, 7 December , 2024