خبر کشف محوطه ی گورستان باستانی در منطقه کوروش شهر اهواز و حین عملیات تسطیح و خاک برداری جهت ایجاد یک مسیر دسترسی به محل حفاری، توسط کارکنان شرکت ملی حفاری ایران، خبر داغ این روزهای اکتشافات باستانی در خوزستان، بهشت باستانشناسی ایران است.
بنا به اعلام معاون میراث فرهنگی خوزستان در گفتگو با ایرنا، کارکنان شرکت ملی حفاری ایران، در عملیات اجرایی این شرکت در یکی از مناطق اهواز و حین حفاری بیل مکانیکی برای احداث جاده دسترسی به چاه نفت، به یک گورستان باستانی برخوردند و به محض کشف این محوطه، بلافاصله مراتب را به اطلاع اداره‌کل میراث‌فرهنگی خوزستان رسانده و عملیات جاده سازی را متوقف کردند. بدنبال این کشف غیرمنتظره، یگان حفاظت میراث‌فرهنگی خوزستان و حراست شرکت ملی‌ حفاری در این محل مستقر و حفاظت از این محوطه را برعهده گرفتند.
دوست گرامی و فعال شاخص حوزه میراث، مجتبی گهستونی نیز در همین رابطه به رسانه ها اعلام کرده که؛ در این گورستان باستانی، گورخمره‌هایی سفالی و نخودی رنگ با اندود «قیر»، شبیه به تدفین‌های اواخر اشکانی و اوایل ساسانی کشف شده است و ابراز امیدواری کرده همچون کشفیات سابق در دیگر مناطق اهواز، کارشناسی و کاوش گسترده در این محوطه اقدام می‌شود و اقدامات لازم برای ثبت‌ملی این محوطه ها صورت بگیرد.
استفاده از «قیر» در دوران باستان جنبه های مختلفی دارد و تابوت خمره های نخودی قیراندود از جمله این کاربردها هستند و کشف این آثار توسط حفاران «نفت» در مناطق نفتخیز جنوب، تداعی کننده ارتباط تاریخی حوزه ی اکتشافات نفتی با اکتشافات باستانشناسی در این سرزمین و البته طرح یک پرسش اساسی است!
پیش از این، اکتشاف معبد عیلامی «چغازنبیل» نیز دقیقا با چنین رویکرد و تعاملی اتفاق افتاد.
پس از گزارش زمین شناسی حدود سال ۱۸۹۰ میلادی توسط زمین‌شناس فرانسوی سرشناس، «ژاک دمورگان» مبنی بر وجود مظاهر طبیعی و احتمال وجود معادن نفت در جنوب و جنوب غرب ایران، از «قصرشیرین» تا «شوش» و پس از گذشت نزدیک به پنجاه سال، در حدود سال۱۹۳۶، مهندسی نیوزلندی بنام «براون» که در استخدام کمپانی نفت بود، حین فعالیت‌های اکتشافی در منطقه نزدیک به تپه ی چغازنبیل، پس از کنجکاو شدن به وجود این تپه ی نامتعارف در میانه یک دشت وسیع، آثار و‌خرده آجری را یافت که روی آن نوشته‌هایی به خط میخی بود. نفتی ها، آجر را برای باستان شناسانی که در «شوش» کاوش می‌کردند فرستادند و پس از آن یک زنجیره کاوش صورت گرفته توسط «رومن گیرشمن» حدفاصل سال های۱۹۵۳تا۱۹۶۳، به کشف معبد مهم «چغازنبیل» و آثار مهم دیگری انجامید.
در نمونه ای دیگر از تعامل صنعت نفت با فعالیت های باستانشناسی، سایر کاوش های انجام گرفته توسط گیرشمن نیز کمابیش با چنین تعاملی صورت پذیرفت.
این باستان شناس فرانسوی، قبل از چغازنبیل و از حدود سال۱۹۴۹ سفری به کوه‌های سخت‌گذر بختیاری در شمال خوزستان کرد و برای نخستین بار در ایران موفق به کشف غاری شد که براساس قراین و شواهد، مسکن انسان‌های عصر نوسنگی بوده است؛ غار «پبده» واقع در تنگه پابده در منطقه لالی که او آثاری از انسان ۱۷ هزار سال پیش را در آن یافت.
طبق گزارشی که دیگر دوست فرهیخته ام، علمدار متولی، ارائه داده است؛«پبده» یا پبدنی، قبل از آن به سبب نامگذاری سازندی زمین شناسی به همین نام «پابده»، به دایره لغات فنی و زمین شناسی نفت راه یافته بود.
گیرشمن، علاوه بر مطالعات گسترده در شوش، گروه کاوش در جزیره خارگ، ایوان کرخه، و آثار پارت‌ها در مسجد سلیمان خوزستان را هم سرپرستی کرد و بالاخره در سرزمین نفت و در کنار غرش دکل های حفاری که منابع نفت را در اعماق چند هزار پایی می جستند، حفاری های اکتشافی خود را آغاز کرد.
او در نزدیکی میدان نفتون و در معبدی که «بردنشانده» (برد=سنگ) نامیده شد، در تجسم ذهنی اش نمای کامل ویرانه را بازسازی و چیزی ورای باور عشایر محلی یافت!
گیرشمن، «بردنشانده» را از “اسلاف” محوطه عظیم «تخت جمشید» برشمرد و براین باور بود که این معبد سنگی پرستشگاهی برای مهر و ناهید در دوره ی پارتیان (اشکانی) بوده است.
در تمامی سال های فعالیت صنعت نفت کمابیش این تعامل بین «نفت کاوان» و «باستان کاوان» وجود داشته و اکنون(۱۴۰۱خ) و پس از گذشت سال ها از آن ایام، دوباره حفاران «نفت» به محوطه ای باستانی دست یافته اند که می تواند موجب کسب اطلاعات بیشتر از روزگار باستان و همچنین اصلاح احتمالی برخی اطلاعات پیشین باشد.

محوطه ای که «قیر»اندود بودن تابوت های خمره ای آن، سند دیگری است بر کاربردهای نفت و گاز در روزگار باستان.
جنوب غرب ایران تا میان رودان عراق (عیلام و بین النهرین باستان) که با داشتن «آب» و «خاک» مناسب، مهد تمدن بشری هستند و کاربردهای نفت و گاز و قیر طبیعی در چنین مناطقی از روزگار باستان تا امروز، این سؤال را در ذهن تداعی می کند که؛ آیا در شکل گیری مهد تمدن بشری، منابع و مظاهر طبیعی و خودجوش نفت،گاز و قیر نیز نقش و تاثیری داشته اند؟!

…………………………………………………………………………………………………

پژوهشگر تاریخ نفت و مؤلف کتاب «کاربردهای نفت و گاز در ایران باستان»