روز گذشته مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق خبر داد طرح اتصال شبکه برق با عربستان و منطقه خلیج (فارس) امضا شده است. پیش از این، در بهمن سال گذشته خبر رسیده بود که عربستان و عراق یادداشت تفاهم برای اتصال شبکه برق را امضا کردند و ماه گذشته نیز بغداد از آغاز عملیات احداث ایستگاه های ارتباطی تبادل برق میان عراق و عربستان سعودی خبر داد.

مجموع این اقدامات نشان از خیز بلند سعودی ها برای تامین برق عراق و جایگزینی با ایران دارد. موضوعی که از همان ابتدا با استقبال مقام های عراقی نیز مواجه شد تا شاید راهی باشد برای رهایی یافتن از فشارهای آمریکا به منظور قطع وابستگی انرژی به ایران. جالب اینجاست که حتی پیش از این هم عربستان تفاهم نامه ای برای صادرات برق خورشیدی به عراق امضا کرده بود.

بر اساس تفاهم نامه ای که سال ۲۰۱۸ امضا شد، عربستان موافقت کرد تا یک نیروگاه خورشیدی با ظرفیت تولید سه هزار مگاوات که ظرفیتی حدود سه برابر نیروگ ه اتمی بوشهر است، راه اندازی کند و هر مگاوات ساعت برق فروشی به عراق را ۲۱ دلار پیشنهاد داد؛ رقمی که معادل یک چهارم قیمت برق صادراتی ایران به عراق بود. ضمن اینکه در بازار برق عراق تنها عربستان حضور ندارد. تابستان سال گذشته عرب نیوز به نقل از وزارت برق عراق خبر داد که این کشور نخستین نیروگاه برق خورشیدی خود را با کمک چین و شرکت دولتی پاور چاینا می سازد.

همچنین سال گذشته بغداد و شرکت انرژی های آینده ابوظبی نیز قرارداد ساخت پنج نیروگاه برق خورشیدی در عراق را امضا کردند. به گزارش یورونیوز، در نخستین مرحله از تولید برق خورشیدی به عنوان انرژی پاک، تولید هزار مگاوات ساعت برق در قالب این پروژه پیش بینی شده است. این قرارداد در حالی به امضا رسیده که پیش تر همین شرکت اماراتی در قرارداد دیگری از تولید دو هزار مگاوات برق خورشیدی برای عراق خبر داده بود. به گفته مقامات عراقی، بغداد قصد دارد با امضای چندین قرارداد تولید برق تا سال ۲۰۲۳، تولید برق خود را به هفت هزار و ۵۰۰ مگاوات ساعت برساند.

این در حالی است که عراق در یک دهه گذشته مهم ترین مشتری برق ایران بوده و سهمی ۸۰درصدی از صادرات برق ایران را به خود اختصاص داده بود، اما در چند سال گذشته و با تحریم ایران تولید برق از برنامه عقب افتاد و در مقاطعی بازار داخلی ایران با کسری برق مواجه شد و نتوانست به تعهدات صادراتی به عراق  عمل کند.

مهدی کرمی پورمقدم، دبیر سابق اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق، در پاسخ به این پرسش که در حال حاضر چقدر امکان ازدست رفتن کامل بازار برق عراق برای ایران وجود دارد، به «شرق» می گوید: برای این سوال که امکانش وجود دارد یا نه دیر شده، این اتفاق افتاده و ما بازار برقمان در عراق را از دست داده ایم. او ادامه می دهد: از سال ۲۰۱۸ که بین عراق و عربستان تفاهم نامه امضا شد تا سه هزار مگاوات برق مورد نیاز این کشور را از طریق یک نیروگاه خورشیدی آن هم به یک چهارم قیمت صادرات ما به عراق تامین کند، این اتفاق رخ داد و مسلما در بازار انرژی نه عراق که هر مشتری دیگری، انرژی پاک خورشیدی با یک چهارم قیمت را رها نمی کند تا برقی را به چهار برابر قیمت بخرد، آن هم در شرایطی که بازار صادرات برق ایران به عراق پایدار نیست و نوسان دارد.

کرمی پورمقدم تاکید می کند: در سال های گذشته ما دچار کمبود برق بوده ایم و مهم ترین دغدغه وزارت نیرو آن بوده که به سختی بتوانند تابستان را رد کنند و کشوری که ظرفیت تولیدش آن قدر محدود شده اصلا مفهومی ندارد که در مورد بازار صادراتی اش صحبت کند. من متاسفم که وضع چنین شده چون ما در شرایطی بوده ایم که بازار برق عراق قطعا متعلق به خودمان بود.

به گفته او عراقی ها از چندین سال پیش تولید برق را آغاز کرده اند و با شرکت های بین المللی در زمینه صنعت برق قرارداد بسته بودند، اما نگاه آن زمان بدنه مدیریتی ایران آن بود که این مسئله مهم نیست؛ چراکه ایران گاز نیروگاه های برق آنها را تامین می کند، ولی در حال حاضر شرایط به گونه ای شده که ایران دچار کمبود جدی گاز است.

کرمی پور همچنین معتقد است فقط عراق نیست و ایران بازار گاز ترکیه را که از عراق هم مهم تر بود، تقریبا از دست داده است؛ چراکه ترکیه دنبال این است تا نیازش را از آذربایجان و روسیه تامین کند.

دبیر سابق اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق همچنین توضیح می دهد که ازدست رفتن بازار برق ایران در عراق چگونه روی سایر بازارها تاثیر خواهد داشت. او می گوید: برای مثال مواد غذایی یکی از نقاط قوت ما در صادرات به عراق بود و آنجا هم دومینووار در حال ازدست دادن مزیت هایمان هستیم.

برای مثال برای تولید مرغ و تخم مرغ، مرغداری ها باید از طریق مصرف انرژی (برق یا گاز) دمای مناسب محیط را ایجاد کنند. وقتی عراق می تواند با برق ارزان خورشیدی، انرژی مورد نیاز مرغداری ها و سایر صنایع خود را تامین کند، مزیت بزرگی را برای تولیدکنندگان مرغ و تخم مرغ داخل کشورش ایجاد می کند و احتمال آن وجود دارد که به رقیب قدرتمندی برای کالاهای ایرانی تبدیل شود. درحالی که وضعیت تولید در ایران متاسفانه بد شده است و موج خروج سرمایه از ایران تجربه می شود.

او در پاسخ به این سوال که چه مدت تا پایان قرارداد صادرات برق ایران با عراق باقی مانده نیز می گوید: ما نمی توانیم قراردادمان را تحقق ببخشیم حتی اگر از تاریخ پایان قراردادمان با عراق مدتی طولانی مانده باشد.

حمیدرضا صالحی، نایب رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران، دومین کسی است که در گفت وگو با «شرق» نسبت به خطر ازدست رفتن بازار برق ایران در عراق هشدار می دهد. او با اشاره به قرارداد عراق و عربستان می گوید: ما باید بدانیم ظرفیتی که قرار است عربستان به عراق صادرات داشته باشد چقدر است تا بتوانیم بهتر قضاوت کنیم. با این حال پرواضح است که این قرارداد شروعی است برای تهدید جدی بازار ما.

صالحی تاکید می کند طبیعتا کشوری که سال ها به طور انحصاری از ایران خرید برق می کرده و حالا سعی دارد نیازش را از سایر مسیرها تامین کند، برنامه بلندمدت دارد که از تک قراردادی بودن خارج شود. از این طریق هم رقابت ایجاد می کند، هم قیمت را پایین می آورد و هم از وابستگی اش به یک کشور واحد کم می کند تا با کوچک ترین اتفاقی سیستم برقش قطع نشود.

او ادامه می دهد: ما فرصت های بسیاری داشتیم که بتوانیم جایگاه خودمان در بازار عراق را محکم کنیم؛ از جمله اینکه می توانستیم بخشی از توزیع انرژی در این کشور را عهده دار شویم، یا منابعی مالی که به دلیل تحریم قادر به انتقال آن به ایران نبوده ایم، در این کشور سرمایه گذاری کنیم و درآمدهای بسیاری از طریق سرمایه گذاری کسب کنیم، از این طریق حتی می توانستیم اشتغال زیادی هم ایجاد کنیم. می توانستیم خیلی از کارخانجات و صنایع برقی را که در حال حاضر ۵۰ درصد ظرفیت خالی دارند، به این کشور ببریم و موجب شویم با دردست گرفتن صنعت برق این کشور توسط مهندسان ایرانی، پایگاهمان

محکم شود. صالحی ادامه می دهد: این مسائل بارها مطرح شده و دولت هایمان هیچ استقبالی نکرده اند. در نتیجه ما نه تنها نتوانستیم پایگاه محکم و پایداری در این کشور ایجاد کنیم، بلکه پول برقی را که فروختیم نیز نتوانستیم به موقع دریافت کنیم.

به گفته صالحی با توجه به تحریم ها، ایران برای انتقال پول از این کشور مشکلات بسیاری دارد، درحالی که شاید اگر بخش خصوصی می توانست این صادرات را انجام دهد، وضعیت بهتر بود، اما این اتفاق نیفتاد.

او می گوید: در حال حاضر مجوز داده شده که منابع حاصل از صادرات برق به عراق به صورت تهاتر با مواد غذایی و دارو به کشور برسد. بسیاری از مواد غذایی که اکنون به ایران می آید از طریق همین صادرات برق است.

او می افزاید: ارزش صادرات برق ایران به عراق بین ۷۰۰ میلیون تا یک میلیارد دلار است، درحالی که می شد ارزش صادرات برق به این کشور را به ۳۰ تا ۴۰ میلیارد دلار رساند؛ چراکه قیمت برق در این کشور آزاد و بالاست و عراقی ها سوبسید برق ندارند و این را حتی بخش برق خانگی هم پذیرفته است و این مسئله فرصت خوبی برای ایران بود تا در بازار این کشور فعالیت کند ولی در حال حاضر هیچ دستاورد درخوری در این  زمینه نداریم.

او با بیان اینکه نباید فکر کرد همه کشورها منتظر ما می مانند، می گوید که امروز در دنیای اقتصاد بحث دیپلماسی به ویژه دیپلماسی انرژی تاثیر چشمگیری دارد. این موضوع باید برای دولتمردان ایران مهم باشد، اما گویا هنوز این دیدگاه به انرژی و اقتصاد و نقش آن در تنظیم روابط کشورها در ایران وجود ندارد.