بعد از گذشت یک سال از شروع به کار دولت سیزدهم مجوزدهی به طرح‌های نفتی و پتروشیمی سرعت گرفته است. در آخرین تصمیم با وجود مخالفت‌های کارشناسان و فعالان محیط زیست، با عبور خطوط انتقال نفت از حلقه چاه میدان نفتی سهراب موافقت شده است. اما فعالان محیط زیست می‌گویند این مجوز کوبیدن آخرین میخ بر تابوت هورالعظیم است که پیش از این هم از اکتشافات نفتی زخم خورده.

فعالان محیط زیست خوزستان می‌گویند وزارت نفت در قسمت شمالی تالاب هورالعظیم که در حال حاضر تنها قسمت طبیعی باقی مانده از این تالاب است پروژه اکتشاف نفت را کلید زده‌اند و طرح مطالعاتی آن نیز به پایان رسیده است. آنها هشدار داده‌اند که قرار است ۲۰ حلقه چاه نفتی مشترک در این بخش از تالاب حفر و در مرحله اول روزانه ۳۰ هزار بشکه نفت از این چاه‌ها استخراج شود.
این خبرها در حالی شنیده می‌شود که در نامه سرپرست پیشین معاونت محیط زیست انسانی، مسعود عالیخانی به اداره کل حفاظت محیط زیست استان خوزستان پیرو جلسه ۵ مردادماه ۱۴۰۱ آمده است: «نظر به اهمیت انجام طرح مذکور و عبور خطوط انتقال نفت از دایک مرزی به طور ۴۱۴/۶ کیلومتر و در ادامه در امتداد کنار جاده امام رضا (ع) به طول ۳۷/۳ کیلومتر که تاثیرات حداقلی بر محیط زیست تالابی خواهد داشت. با اجرای پروژه مشروط به اجرا و رعایت کلیه الزامات و شرایط محیط زیستی و دستورالعمل‌ها و موارد ابلاغی از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست استان و دفاتر تخصصی سازمان قبل از اجرا، در زمان اجرا و بهره‌برداری صرفا جهت برداشت نفت از حلقه چاه میدان نفتی سهراب و خط انتقال ۸ اینچ ۴۷ کیلومتری منتهی به کلاستر شمالی میدان نفتی آزادگان جنوبی مورد موافقت مشروط قرار می‌گیرد.»

گفته شده که مسئولیت هرگونه تخریب و آلودگی محیط زیست ناشی از فعالیت طرح تا شعاع تاثیرگذاری و ضرورت جبران آن به نحو مقتضی در مراحل ساخت و بهره‌برداری به‌عهده مسئول واحد و مجری ملزم به جبران خسارت وارده می‌شود؛ بسیاری از فعالان محیط زیست این شروط را غیرواقعی می‌دانند و معتقدند بعد از شروع به کار پروژه‌های این‌چنینی دیگر سازمان محیط زیست قدرت کافی برای نظارت و متوقف کردن پروژه‌ها را ندارد

با وجود موافقت مشروط سازمان حفاظت محیط زیست، عالیخانی در نامه خود مشخص نکرده که این شروط و سازوکار نظارت بر این شروط چیست؟ همچنین مشخص نشده است آیا میدان نفتی سهراب با این موافقتنامه اجازه شروع به کار دارد یا خیر؟
از سوی دیگر در ادامه این نامه گفته شده که مسئولیت هرگونه تخریب و آلودگی محیط زیست ناشی از فعالیت طرح تا شعاع تاثیرگذاری و ضرورت جبران آن به نحو مقتضی در مراحل ساخت و بهره‌برداری به‌عهده مسئول واحد و مجری ملزم به جبران خسارت وارده می‌شود؛ موضوعی که بسیاری از فعالان محیط زیست آن را غیرواقعی می‌دانند و معتقدند بعد از شروع به کار پروژه‌های این‌چنینی دیگر سازمان محیط زیست قدرت کافی برای نظارت و متوقف کردن پروژه‌ها را ندارد. همان طور که در هورالعظیم سال‌های زیادی است که وزارت نفت برای دسترسی ارزان‌تر و راحت‌تر به چاه‌های نفتی عرصه هور را خشکانده است. خشکاندن هورالعظیم در پروژه‌های استخراج نفت پیش از این بارها از سوی مقامات رسمی تایید شده است.
از جمله احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون وقت محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست که مرداد سال پیش گفت: «در دهه ۸۰ طرح توسعه این میادین به شرکت‌‎‌های چینی سپرده شد. در سال ۸۹ اتفاق ناگواری رخ داد و به این شرکت‌ها اجازه داده شد که در محیط غیرآبی کار کنند. شرکت ژاپنی برای استخراج نفت از میادین حوزه هورالعظیم مطالعات گسترده‌ای را انجام داده بود و بر اساس این طرح قرار بود همه تاسیسات نفتی در آب نصب شود و در آب کار کنند. ژاپنی‌ها حاضر بودند برای استخراج نفت در حوزه‌های آزادگان و یادآوران با تکنولوژی سطح بالا، مانند استخراج در دریا، از این حوزه‌ها بهره‌بردای کنند. اما چینی‌ها حاضر به انجام این کار نشدند و به خاطر ارزان‌تر شدن پروژه، پیشنهاد خشک‌شدن هور را دادند. مجوز این کار از یکی از شوراهای امنیتی بالادستی گرفتند. هورالعظیم با مجوز یک شورای بالادستی امنیتی به نفع شرکت نفتی چینی خشک شد.»
در این مورد ناصر عبیات، فعال محیط زیست خوزستان نیز در اینستاگرام خود نوشته است: «سناریوی چند سال پیش هورالعظیم به بهانه استخراج مشترک نفت با کشور عراق که باعث خشک شدن قسمت وسیعی از تالاب، حالا شاهد مجوز پروژه سهراب در منطقه حفاظت‌شده هورالعظیم هستیم.»
در همین حال دیروز کریم حسینی، نماینده مردم اهواز در مجلس در مراسم بهره‌برداری و آغاز عملیات اجرایی طرح‌های وزارت نفت در خوزستان گفت: «در حوزه محیط زیستی ضمن تشکر از طرح‌های خاموشی فلرها، در خصوص طرح‌هایی که در هورالعظیم در حال انجام است تاکید همه مردم استان به ویژه فعالان حوزه محیط زیست، حفظ حریم و حرمت هورالعظیم هم در اجرای پروژه و هم در ادامه کار است.»
پیش از این اما در هشتم مرداد امسال، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان صدور مجوز طرح توسعه یک میدان نفتی جدید در تالاب هورالعظیم را رد کرده و گفته بود: «گزارش ارزیابی محیط زیستی توسعه میدان نفتی سهراب در شمال هورالعظیم در نوبت بررسی است و مجوز توسعه این میدان هنوز صادر نشده است.» او به ایرنا توضیح داده بود: «امسال درخواست توسعه کامل میدان نفتی سهراب در قالب ۲۵ پد و ۳۵ چاه مطرح و گزارش ارزیابی محیط زیستی آن به تازگی به سازمان محیط زیست ارائه شده است؛ با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از این طرح در مخزن شماره یک تالاب قرار دارد، ما به خاطر اثرات تخریبی به شدت با آن مخالفت کردیم و گزارش را برای بازنگری و بازبینی عودت دادیم که این طرح در نوبت بررسی است و قرار شد آن را اصلاح کنند. علاوه بر این قرار بود به موازات دایک مرزی به طول تقریبی ۱۶ کیلومتر درون قسمت ایرانی تالاب (مخزن یک) توسعه جاده دسترسی را داشته باشند که با این نیز مخالفت کردیم ولی تمهیداتی را در نظر گرفتیم که برای اجرای آنها در حال مذاکره هستیم.»
اشرفی از سوی دیگر با اشاره به آغاز برداشت کشور عراق از این میدان نفتی مشترک، گفته بود: «بر اساس تصمیم‌گیری‌ ملی و ضرورت بهره‌مندی و حفظ منابع ملی، در وهله اول از مسئولان شرکت مهندسی توسعه نفت خواستیم که حفاری در تالاب را به شکل مورب و در خارج از محدوده تالاب اجرا کند، اما طبق گزارشی که به ما دادند بر اساس مسائل فنی که مرتبط با ساختار زمین‌شناسی منطقه است، امکان حفاری مورب در آن منطقه وجود ندارد، به همین دلیل گزینه‌های دیگر از جمله کاهش تعداد پدها از ۲۵ به ۶ پد در مجاورت جاده دسترسی و ساخته نشدن جاده آنتنی را پیشنهاد دادیم، تا حداقل تداخل با محیط آبی صورت گیرد. اجازه ندادن عبور لوله جریانی به صورت روزمینی و مستقر نشدن هیچ‌گونه تاسیسات از جمله تاسیسات فرآوری نفت در تالاب، از دیگر ملاحظات در این زمینه است.»

وزارت نفت در قسمت شمالی تالاب هورالعظیم که در حال حاضر تنها قسمت طبیعی باقی مانده از این تالاب است پروژه اکتشاف نفت را کلید زده‌اند و طرح مطالعاتی آن نیز به پایان رسیده است. فعالان محیط زیست اما هشدار داده‌اند که قرار است ۲۰ حلقه چاه نفتی مشترک در این بخش از تالاب حفر و در مرحله اول روزانه ۳۰ هزار بشکه نفت از این چاه‌ها استخراج شود

یک شاهد قدیمی
در پژوهشی که در سال ۱۳۹۴ با هدف بررسی مخاطرات محیط زیستی خشک شدن مخازن چهارم و پنجم تالاب هورالعظیم به منظور توسعه میدان نفتی آزادگان انجام شده است به صراحت بیان شده است که نتیجه این کار ایجاد کانون گرد و غبار و نشت لوله‌های انتقال نفت به عنوان مهم‌ترین مخاطره‌ها شناسایی شدند.
آزادگان از میدان‌های نفتی مستقر در تالاب هورالعظیم است. مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران در سال ۱۳۷۶ در محدوده‌ای به وسعت ۲۰ در ۷۵ کیلومتر موفق به کشف میدان آزادگان شد. میدان آزادگان از شمال در مجاورت میدان مجنون عراق قرار دارد . گره خوردن موقعیت جغرافیایی این میدان با تالاب هورالعظیم زیست‌بوم جانوری این تالاب را تحت شعاع قرار داده است. عبور جاده‌های دسترسی به تاسیسات، دکل‌های حفاری و عبور خطوط انتقال نفت در این میدان این زیستگاه را دستخوش تغییراتی کرده که هیچگاه سازمان حفاظت محیط زیست قدرت مقابله و یا دریافت جبران خسارت از وزارت نفت را نداشته است و مردم خوزستان هستند که با مشکلات محیط زیستی ایجاد شده دست و پنجه نرم می‌کنند.
پرسش بی‌پاسخ
هورالعظیم مهم‌ترین و راهبردی‌ترین تالاب نه تنها در ایران بلکه در خاورمیانه است. وسعت این تالاب پیش از اینکه شرکت‌های نفتی قسمت جنوبی آن را تخریب کنند بیش از یک میلیون هکتار بوده که بعد از اکتشاف نفت به حدود ۴۰۰ هزار هکتار رسیده است. اما سوالی مهم و پرتکرار را ناصر عبیات پرسیده است: «در دریای عمان، خزر و خلیج فارس از ۱۲۰ متر زیر دریا نفت استخراج می‌شود یعنی در واقع استخراج نفت از زیر آب و بدون خشک کردن آب دریا‌ها انجام می‌شود، اما به نظر می‌رسد در کشور ما هیچ اعتقادی به اینکه تالاب محیط آبی است وجود ندارد و به همین دلیل هم وزارت نفت برای اینکه هزینه کمتری صرف کند به جای استخراج نفت از زیر آب، اقدام به خشک کردن تالاب و کشیدن جاده برای تسهیل استخراج نفت کرده است بدون آنکه در نظر بگیرند این اقدامات باعث نابودی هورالعظیم می‌شود.»